Хаҥалас бөһүөлэгэ турар сиригэр быһа холоон 1730 сыл эргин көмүүттэн алтан солуурчаҕы булан ылбыттар (үрдүгэ 12 см, айаҕын киэҥэ 16 см). Бу иһит кулун таҥастаах эр киһи хоруобун таһынан бас өттүгэр ууруллубут, маны таһынан ойуулаах кытыйа, мас ыҥыыр, тимир иһэҥэ бааллар эбит. Бу туһунан И.Г. Березкин маннык суруйбут: “Ити алтан солуурчах дьиктитэ диэн саха туой күөһүн тас көрүҥэр маарынныыр уонна тардыы ньыматынан оҥоһуулааҕа буолар. Ону былыргы саха ууһа кэлимсэ алтаны ылан, сылыта-сылыта туой күөс курдук гына, өтүйэнэн таптайан, үмүрүччү тартаран оҥорбут эбит. Үөһээ кытыытын синньигэс тимир иигэ бүк охсон бүрүүкээбит. Кылдьыыта уонна кылдьыытын кулгаахтара тимиртэн оҥоһуллубуттар. Бу солуурчах бары оҥоһуута саха уустара алтан иһити-хомуоһу тардыы ньыматынан XVIII үйэ бастакы аҥарыгар хайыы сах оҥорор буолбуттарын көрдөрөр. Оттон XVII үйэ бастакы аҥарынааҕы уустар тимир солуурчахтары оҥорор эбиттэр. Ол солуурчахтарын эркиннэрин уонна түгэхтэрин бастаан тус-туспа оҥортууллара уонна олору кыра тоһоҕолорунан туттаран ыпсараллара. Оннук оҥоһуулаах солуурчахтар, холобур, Өспөх буолаһын бухатыыра Лөглү Бөҕө ииннэриттэн көстүбүттэрэ. Итинник тимир солуурчахтар тардан оҥоһуллубут алтан солуурчахтарга быдан тиийбэттэр эбиттэр” (Березкин, 1978, с. 93-94).
Тардыы диэн тыл суолтатын саха тылын быһаарыылаах тылдьытыгар көрөбүт: тарт диэнтэн хай. аата. Дьаакыптаахха бу киэһэ Таас тардыыта буолбута. Күннүк Уурастыырап. Билигин наар остуолбалары туруорууга, боробулуоханы тардыыга күүстэрин ууран үлэлииллэр. М. Доҕордуурап. Төһө да кырыйдарбын, төрөөбүт тайҕам тардыыта Сүрэҕим тэбиитин тэтимниирэ, Сүһүөҕүм күүһүн эргимниирэ. С. Зверев. Сыл аайы биирдии тардыыга отутчалыы-түөрт уончалыы куорам собо кэлэр. А. Фёдоров. Ыччаты профессиональнай-техническэй үөрэхтээһиҥҥэ тардыыга балачча үлэ барар. И. Пахомов. Кыстык бириэмэтигэр үөр табалары бөрө тардыытыттан өрүһүйэр дьаһаллары эрдэттэн олохтуур наада. ТСА ТС. Кыргыттар уонна уолаттар уу отун тардыытыгар барбыттара. «ББ». Уһаныыга тимири (хол. , биилээх сэп биитин) чараас гына тэнитэ таптайыы. Θ Ковка в тонкую пластину, полоску (напр., лезвия режущих предметов). Киэҥ хочо налыыта Кииллиппит эйигин, Хотууруҥ тардыыта Хоп курдук ол иһин. А. Бродников. Лариса көмүстэн оҥоһуу тиэхиньикэтин баһылаабыт диэххэ наада. Кутууну, таптайыыны, тардыыны, дьөлөн-эргитэн киэргэтиини, солотууну киһилээбэт эбит. «Кыым» (10 том, 261 262 сирэй).
Березкин Иван Георгиевич Саха Сиринээҕи кыраайы үөрэтэр Ем. Ярославскай аатынан түмэлгэ үлэлээбитэ. 1944 сыллаахтан Манчаары туһунан сэһэннэри хомуйарынан дьарыктаммыт. 1968—1970 сылларга НА Саха Сиринээҕи филиалын фольклорнай экспедициятыгар кыттан, Мэҥэ-Хаҥалас, Уус-Алдан, Нам оройуоннарыгар элбэх матырыйааллары хомуйбут, Манчаары сылдьыбыт сирдэрин үөрэппит. Ол түмүгүнэн «Манчаары норуот номоҕор» диэн кинигэни суруйан таһаартарбыта.