Гаврильева Вера Святославовна,
«Төрөөбүт кыраайым» куруһуок салайааччыта,
саха тылын, литературатын учуутала.
Дьокуускай куорат В.И.Малышкин аатынан
23 №-дээх орто оскуолата.
Аныгы оҕону уһуйуу, сайыннарыы сүрүн хайысхата – эбии үөрэхтээһин. Куорат оҕотугар иллэҥ кэмин туһалаахтык атаарар эйгэтэ олус киэҥ: оҕо тэрилтэлэригэр араас куруһуоктар, спортивнай сиэксийэлэр, бибилэтиэкэлэр о.д.а. Оҕо дьоҕурун таба көрөн, сыаналаан сайдар суолун тобулар – учуутал үлэтин сүрүн сыала. Маныаха саха оҕото бэйэтин норуотун култууратын, үтүө үгэстэрин билэн, ытыктаан сайдыахтаах.
Биһиги оскуолабытыгар ийэ тылын үөрэтэр 5-9 кылаас оҕолоругар «Төрөөбүт кыраайым» (Родной край) куруһуок үлэлиир. Бу үлэ көрүҥэ былааннанан, тупсарыллан сылтан сыл эбии байытыллан иһэр.
Тоҕо, туох санааттан бу куруһуок баар буолан хаалбытай диэн токкоолоһор буоллахха: бастакытынан, билигин оҕо дьиҥ айылгытын аһар, тулалыыр олоҕу, кэрэни сыаналыырын, норуот үгэстэрин кэрэхсиирин туһугар аныгы олоҕу уонна ааспыт кэми-кэрдииһи кытта ыкса ситимнээн үөрэтиини ирдииллэр. «Без памяти – нет традиций, без традиций – нет культуры, без культуры – нет воспитания, без воспитания – нет духовности, без духовности – нет личности, без личности – нет народа», – диэн биллиилээх этнопедагог Г.Н. Волков эппитэ оруннаах. Иккиһинэн, билигин интэриниэт үйэтигэр оҕо кинигэни уонна кумааҕы хаһыаты, сурунаалы ааҕара мөлтөх. «Чтение – это окошко, через которое дети видят и познают мир и самих себя» диэн улуу педагог В.А. Сухомлинский этэн турар. Онон ааҕыы – оҕоҕо сөбүлүүр дьарык, ийэ тыл сүмэтин иҥэринэригэр, төрөөбүт кыраайын ытыктыырыгар тирэх буолар.
«Төрөөбүт кыраайым» куруһуок cүрүн соруга – саха оҕото төрөөбүт дойдутугар бэриниилээх, сайдыылаах, сиэрдээх, хайа баҕарар социальнай эйгэҕэ билэр-көрөр, туттар сатабылын сатаан туһанар буолуутун ситиһиигэ олук ууруу. Үлэ үс хайысханан ситимнэнэр:
1. Билии-көрүү аартыга. Бу хайысха былаанынан мусуойдарга, көрсүһүүлэргэ, тэрээһиннэргэ сылдьабыт. Манна төһүү күүһүнэн, көмөлөһөөччүнэн төрөппүттэр, кылаас салайааччылара буолаллар. Ол курдук «Сайдыс» бырайыакка кыттыһан эколого-краеведческай эспэдииссийэ «Дьокуускай – Хачыкаат – Кыһыл Сыыр – II Дьөппөн – Булуус – Туруук Хайа – Аллараа Бэстээх – Дьокуускай» уонна «Дьокуускай – Аллараа Бэстээх – Чөркөөх – Хатылы– Дьокуускай» хайысхаларынан сылдьан элбэҕи билэн-көрөн оҕолор бустулар-хаттылар. Куорат оҕото ийэ айылҕатыныын алтыһан биир ситимнээх айылҕа сорҕото буоларын маннык тэрээһиҥҥэ дьэҥкэтик өйдүүр.
2. Өбүгэ утума. Өбүгэлэрбит төрүт оонньуулара эти-сиини, өйү-санааны сайыннараллар. Остуол оонньуулара мындыр өйү, кыраҕы хараҕы, сымсатык туттары, тулууру эрчийэллэр. Хабылыктыырга, хаамыскалыырга ураты усулуобуйа, үп-харчы наадата суох диэн өйдөбүлтэн, оҕолор остуол оонньууларын эт илиилэринэн оҥорон оонньуур үгэһи олохтоотулар. Маны сэргэ муоһунан тыаһыыр инструменнары дьоннорунуун бииргэ оҥороннор норуот ырыатын ыллыырга, уус-уран тыл абылаҥар үөрэнэллэр. Оонньуу, уруһуй, музыка, оһуокай, алгыстар, оҕо дьоҕурун сайыннараллар, сиэрдээх буоларыгар эрэллээх тирэх буолаллар.
3. Сыккыс – ааҕыы-суруйуу сүүрээнэ. Этиллибитин курдук, информационнай технология күүскэ сайдыбыт кэмигэр кинигэни ааҕыы, хаһыаты, сурунаалы суруттарыы таһыма үрдүөн наада. Ол эрэн оҕоҕо аналлаах периодика суруттарыыларын оҕо сэҥээриитэ суох үрдэтэр кыах суох. Ол иһин Саха сиринээҕи оҕоҕо, ыччакка аналлаах «Кэскил», «Юность севера», «Бэлэм буол+» хаһыаттары уонна «Чуораанчык», «Хатан» сурунааллары суруттаран ааҕабыт, ырытабыт, үлэбитигэр туһанабыт. Оттон киһи тас эйгэни көрөн, истэн, тутан-хабан, суруллубуту ааҕан, бэйэтэ тугу эмэ оҥорон көрөн, боруобалаан чугастык ылынар. Оҕолор үлэлэрин түмүгэ – хаһыакка, сурунаалга ыстатыйалар, тиэмэҕэ сөптөөх хаартыскалар уонна хас биирдии оҕо ис дууһатыгар ылыммыт санаата,сыанабыла.
Сорох оҕолор ис кыахтарын сөпкө көрүнэн, таба тутан «Төрөөбүт кыраайым» куруһуокка сылдьан чинчийэр үлэҕэ сыстыбыттара эмиэ баар. Бу курдук «Игрушки народа саха» Киприянов Станислав 5 кылаас, «Биэс ынахтаах Бэйбэрикээн эмээхсин» эбэтэр биэс ахсаан кистэлэҥэ» Андреева Алиса 5 кылаас, «Сахалар ох саалара» Романов Бэргэн 6 кылаас, «Быһыллар сахалыы халандаар» Семенова Аня 6 кылаас, Өксөкүлээх Өлөксөй 140 сылыгар «А.Е.Кулаковскай норуотум иннэ диэн олорон ааспыт киһи» Олесова Маша 7 кылаас, М.Е.Николаев 80 сааһыгар «Үтүө холобур сырдык ыра», Баал Хабырыыс 100 сылыгар «Туос түннүгүнэн күн уота» Аржаков Айтал 9 кылаас үөрэнээччилэрэ НПКҕа кыттыбыт үлэлэрэ бэчээккэ тахсыбыттара.
Биллэн турар, бу хайысхалар сатабылларын сайдыылара дьарык тематыттан, көрүҥүттэн, оҕо сааһыттан, уолуттан-кыыһыттан, билиититтэн-көрүүтүттэн, толкуйуттан эмиэ тутулуктаах. Ол иһин оҕолору биир халыыпка киллэрбэккэ, биирдик толкуйдата, саҥарда, суруйтара сатаабакка, хас биирдиилэригэр уратытык сыһыаннаһыллыахтаах. «Сатаан тэриллибит үлэ – дьоһун иитээччи» диэн үтүөлээх учуутал Константин Спиридонович Чиряев бэлиэтээбитэ мээнэҕэ буолбатах. Онон оҕо тус уратытын, кыаҕын учуоттаан туһуламмыт үлэ ордук ситиһиилээх.
Бу курдук төрүт үтүө үгэстэргэ олоҕурбут «Төрөөбүт кыраайым» куруһуок сэргэх эйгэтэ, патриот – ийэ дойдуларыгар бэриниилээх, төрөөбүт кыраайдарын таптыыр оҕолорунуун, тиһигин быспакка иннин хоту айанныыр. Түбүктээх үлэ хайаан да үтүө түмүктэрдээх буолуо…