Билигин оҕолор сахалыы сатаан саҥарбат буолан иһэллэр. Онуоха төрөппүт оҕотугар хайдах көмөлөһүөн сөбүй? Ол туһунан саха тылын учууталларыгар кэккэ ыйытыылары биэрэн санааларын үллэстэллэригэр көрдөстүбүт:
- Хомоҕойдук саҥарар дьоҕуру хайдах сайыннарыахха сөбүй?
- Камера, дьон иннигэр кыбыстыбакка, толлубакка саҥарарга оҕону хайдах уһуйуохха?
- Саха тылын уруогун ыарырҕатар оҕолоох төрөппүккэ тугу сүбэлиэҥ этэй?
Саргылаана Игнатьева, РЛИ учуутала:
- Оҕо төрөөбүт тылынан уус-уран литератуураны ааҕар эрэ буоллаҕына, тыла-өһө хомоҕой буолар. Олох көрдөрөрүнэн, олоҥхону кыра эрдэҕиттэн (тылын-өһүн ситэ өйдөөбөккө да буоллар) аахпыт, ааҕар оҕо улаатан истэҕин аайы өйдүүрэ кэҥээн, тыла байан иһэр. Ити эрээри, хас биирдии оҕоҕо олоҥхону нойосуус үөрэтэр кыах бэриллибэт, онон ааҕыы эрэ сахалыы саҥаны сүппэт тыынныыр кыахтаах. Оҕо элбэхтик дьон иннигэр хоһоон ааҕар, ыллыыр, үҥкүүлүүр, үлэтин көмүскүүр буоллаҕына, камераттан да куттаммат буолара буолуо. Элбэх киһи тыынын уйар кыахтаннаҕына, аартыга аһыллар, ыыра кэҥиир.
- Төрөппүт оҕотун кытта тэҥҥэ үөрэнэригэр тиийэр, ону тэҥэыал аайы тылдьыттар баар буолуохтарын наада.
- Үһүс ыйытыы ис-иһигэр киирдэххэ, саамай ыарыылаах ыйытыы. Учебниктартуох да киһитэ сатаан үөрэммэт гынанаучнайдар. Учуутал билигин уруокка тылбаасчыт курдук. Быйыл ютубка биир учуутал ахсаан аакка уруок киллэрбит этэ. «50» диэни «биэһэн» диэн суруйбут этэ. Санаан көрүҥ, ити учуутал… оннук кэм кэллэ. Урут учуутал үөрэҕэр бастыҥнар киирэр эбит буоллахтарына, билигин баала тиийбэт бары киирэр.
Клара Ксенофонтова, Дьокуускай куорат 12-с №-дээх оскуолатын төрөөбүт тылга уһуйааччыта, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Үөрэҕириитин туйгуна:
- Хомоҕойдук саҥарарга, биллэн турар, дьиэ кэргэн оруола улахан. Кинилэр төрөөбүт тыл бары сүөгэйин, сүмэтин оҕолоругар олох кыра сааһыттан иҥэрэллэр:уу сахалыы кэпсэтэн, саҥарар саҥаларыгар өс хоһооннорун, сомоҕо домохтору туттан. Иккиһинэн, улуу суруйааччыларбыт айымньыларыгар тапталга иитэн. Оҕону күһэйбэккэ, бэйэтин сааһыгар сөптөөх айымньылары аахтаран. Оҕо төрөппүттэрэ ааҕар буоллахтарына, кинилэри үтүктэн, кинигэҕэ сыстар.
- Камера иннигэр саҥарартан кыбыстыбат киһи аҕыйаҕа буолуо. Ол эрээри оҕону кыра эрдэҕиттэн дьон (публика) иннигэр таһааран, тэттик тиэмэҕэ тыл этии маастарыстыбатыгар уһуйдахха эбэтэр олох кыра сааһыттан НПК-га эҥин кытыннардахха, кылаас иннигэр таһааран, сонун кэпсэттэрдэххэ, хоһоон аахтардахха эҥин кэлин улааттаҕына, кыбыстыа суоҕа. Бу ньымалары мин уруокка туттабын.
- Саха тылын ыарырҕатыыга төрөппүт оҕону төрөөбүт тылыттан тэйитиитэ сүрүн төрүөт буолар. Кыайан төрөөбүт тылынан саҥарбат оҕолор төрөппүттэрэ үксүн дьиэлэригэр нууччалыы саҥаралларын билэбин. Ол кистэл буолбатах. Маннык гынан оҕолорун сайдыытын бытаардаллар, үчүгэйи оҥоруохтааҕар буортулууллар.
Наталья Мордовская, СӨ култууратын туйгуна, үрдүкү категориялаах эбии үөрэхтээһин педагога:
- Хомоҕойдук саҥарар дьоҕуру оҕоҕо эбэ, эһэ иҥэрэр. Эбэтин, эһэтин кытта элбэхтик бииргэ миккиллэр оҕо, кинилэр кэпсэтэр эйгэлэригэр сылдьан сайдар, санаатын сахалыы сайа этэр буолар. Оттон оннук эйгэтэ суох оҕону төрүт тылын сайыннара, саха фольклорун куруһуогар, олоҥхо устуудьуйатыгар биэрэр үтүө түмүктээх буолар.
- Оҕо ылбычча камера, дьон иннигэр сатаан саҥарааччыта суох. Интервью биэрэр оонньууну толкуйдаан, элбэхтэ эрчийиэххэ сөп, хоһоону, кэпсээни доргуччу ааҕарга уһуйуохха, хайгыахха наада. Дьиэҕэ кэпсэтэр, сэһэргэһэр буолуохха, смартфон уһуннук туттуллара буортулааҕын итэҕэтиилээхтик быһаарыахха, холобур буолуохха сөптөөх.
- Репетитор өҥөтө туһалаах, төрөппүт учууталтан, психологтан сөптөөх сүбэ, консультация ылара наада. Төрөөбүт тыл күндүтүн, кэрэтин, наадалааҕын, бары өттүттэн билиһиннэриэххэ, чопчу өйдүүрүн ситиһиэххэ. Сахалыы киинэни, мультигы дьиэ кэргэнинэн көрүөххэ, ырытыһыахха сөптөөх.
Таисия Иванова, Ньурба оройуона, Күндээдэ орто оскуолатын саха тылыгар, литератутатыгар учуутала:
- Олох кыра сааһыттан, ол эбэтэр 3 сааһыгар диэри чуолкайдык саҥара үөрэнэрин ситиһиллиэхтээх. Онтон сыыйа-баайа 5 диэри сахалыы толкуйун күүскэ сайыннаран бардахха, син тахсыа этэ. Детсад саҕаттан оҕону аһаҕастык саҥарда, онно-манна кытыннаран истэххэ, эмиэ сайдар буоллаҕа. Элбэхтик киһи иннигэр кыбыстыбакка бэйэтин санаатын этэр оҕо тыла-өһө сайдар, тупсар, оччоҕо хомоҕойдук саҥарар дьоҕура үөскүүр. Элбэхтик кинигэ ааҕыллыахтаах, оҕо кыра эрдэҕинэ, онтон сиэттэрэн тоҕо манныгый, итиннигий диэн санаалар үөскүүллэр уонна саҥаны үтүктэр, өйдүүр дьоҕурданар.
- Ити үөһээ ахтыбытым курдук, санаатын аһаҕастык этэ үөрэниэхтээх, Аман өс, НПК курдук күрэхтэргэ кыттар, киинэҕэ уһуллар оҕо, уопсайынан, билиҥҥи сайдыылаах кэмҥэ аныгы оҕо камера да, дьон да иннигэр улаханнык кыбыстыбат кэмэ буолла.
- Дьэ бу ыйытыы «пандемия» саҕана ордук чорбойон тахсыбыта диэтэххэ, сыыспатым буолуо. Оҕо барыта биир халыып буолбат, ким эрэ түргэнник ылынар, ким эрэ олох ыарырҕатар. Элбэхтик ааҕыахтаах, аахпат оҕо, биллэн туран, билиитэ эбиллибэт буоллаҕа (биһиги улуу суруйааччыбыт Д.К.Сивцев-Суорун Омоллоон эппитинии диэххэ). Онон төрөппүт оҕотун кытары ханнык эмэ быраабыланы тэҥҥэ ааҕа-ааҕа быһаарсыахтаах, өйдөтүөхтээх, оччоҕо оҕо ордук өйдүөн эмиэ сөп. Эбэтэрэбии консультацияҕа, эбии үөрэххэ дьарыктаныахтаах.
Ангелина КУЗЬМИНА.