Ийэ тыл эйгэтин кэҥэтэр, уу сахалыы хомоҕойдук саҥарарга, уус-ураннык уонна таба суруйарга үөрэтэр, сырдатар «Саха этигэн тыла» http://sakhaetigentyla.ru аан ситим олунньу 15 күнүгэр сүрэхтэннэ. Бу бырайыак СӨ инновацияҕа, цифровой сайдыыга уонна инфокоммуникационнай технологияҕа министиэристибэтин көрдөрөр-иһитиннэр эйгэҕэ биллэрбит Гранын күрэһигэр төрөөбүт тыл кэрэтин уонна баайын ыччакка тириэрдэр, харыстыыр “Тыл – омук кута-сүрэ” хайысхатыгар кыайбыта. Түгэнинэн туһанан СӨ Ил Дарханыгар Айсен Сергеевич Николаевка, миниистир Анатолий Аскалонович Семеновка уопсастыбаннай хамсааһыны өйүүргүтүгэр махталбытын тириэрдэбит! Саайт сүрэхтэниитигэр Ил Түмэн билимҥэ, үөрэххэ, култуураҕа, иһитиннэрэр-биллэрэр эйгэҕэ уонна түмэт тэрилтэлэр дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ, Ил Түмэн дьокутаата Феодосия Габышева, СӨ национальнай оскуолалары чинчийэр научнай институт дириэктэрэ Светлана Семенова, Максим Аммосов аатынан ХИФУ бэрэпиэссэрэ Виктор Михайлов, СӨ култуура министиэристибэтин музейдарын салалтатын сүрүннүүр методиһа Николай Федоров, СӨ Ил Дарханын иһинэн Тылы сайыннарар сэбиэт чилиэнэ Николай Павлов-Халан, ХИФУ хотугу норуоттар тылларын уонна култуураларын үөрэтэр институут дассыана, устуоруйа билимин хандьыдаата Светлана Петрова, «Ийэ тыл» түмсүү салайааччыта Вилюяна Никитина, Бүлүү улууһун «Бүлүү кэскилэ» түмсүү салайааччытыгар Савва Михайлов, Бүлүү улууһун Үгүлээт нэһилиэгин баһылыга Октябрь Лукин, Дьокуускай куорат саха тылы учууталларын методическай холбоһугун салайааччыта, 26 №-дээх оскуола саха тылын учуутала Марианна Борисова, Дьокуускай куорат национальнай гимназиятын дириэктэрэ Валентина Пермякова, РНА СС Гуманитарнай чинчийии уонна хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар проблемаларын институт чинчийээччилэрэ, учууталлар, оҕолор, саха тылын дьылҕатын туһугар кыһанар дьон, түмсүүлэр кытыннылар.
СӨ инновацияҕа, цифровой сайдыыга уонна инфокоммуникационнай технологияҕа министиэристибэтин сонуну киэҥник тарҕатар сириэстибэлэр уонна бэчээт эйгэтигэр судаарыстыбаннай бэлиитикэ отделын салайааччыта Станислав Софронов салайан ыытта.
Бу бырайыак аан дойдуга тахсар аналлаах, инникилээх үлэ буоларын бэлиэтээтилэр. Салҕанарыгар өссө да Арассыыйа таһымнаах граннарга кыттан, судаарыстыбаннай бырагыраамаларга киллэрэн ылсыбыты ыһыктыбакка, баар ситими туһанарга, өйүүргэ этиилэрин киллэрдилэр. Саайт сүрэхтэниитигэр омук сиригэр олорор сахалар кытта кыттыбыттара олус үчүгэй. Бырайыак салайааччытыгар тыл үөрэҕин билимин хандьытаата, суруналыыс, суруйааччы Ангелина Кузьминаҕа уонна бииргэ үлэлэһэ сылдьар хамаандатыгар махталларын эттилэр, алгыс тылларын анаатылар.
Уопсастыбаннай хамсааһыҥҥа саха тылын үөрэхтээхтэрэ, кыраайы үөрэтээччилэр, учууталлар, чинчийээччилэр, ыччат биир сомоҕо буолан үлэлии сылдьаллар. Ол курдук саха тылын, литературатын уһуйааччылара – СӨ култууратын туйгуна, оҕону олоҥхоҕо үөрэтэр маастар учуутал Наталья Иннокентьевна Мордовская, Вера Гаврильева, Саргылаана Игнатьева, Валентина Аммосова, педагогика билимин хандьыдаата Марина Гоголева, тыл билимин хандьыдаата, РНА СС Гуманитарнай чинчийии уонна хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар проблемаларын институтун научнай үлэһитэ Саргылаана Ноева, СӨ лиссиэйин уонна Дьокуускай куорат саха национальнай гимназиятын салалтата, учууталлара, үөрэнээччилэрэ, Национальнай эпоһы харыстааһыҥҥа Өрөспүүбүлүкэтээҕи “Олоҥхо Ассоциацията” уопсастыбаннай тэрилтэ Научнай методическэй үлэҕэ уонна тас дойдулары кытта сибээскэ Олоҥхо Киинэ “Саха сирин норуот педагогикатын Ассоциацията” уопсастыбаннай тэрилтэ, СӨ Национальнай бибилэтиэкэтэ, СӨ Национальнай бибилэтиэкэтин Оҕо ааҕар киинэ, «Дьокуускай куорат» куораттааҕы уокурук «Бибилэтиэкэ тиһигин киинэ» тэрилтэ, Горнай, Бүлүү, Үөһээ Бүлүү, Орто Халыма, Амма улуустарын уопсастыбанньыктара. Ону тэҥэ бырайыак үлэтин иһитиннэрэр-биллэрэр, сырдатар өттүгэр «Саха сирэ», “Киин куорат” уонна «Кыым» хаһыаттар, http://sakha.ysia.ru саайт бииргэ үлэлэһэллэр. Кинилэргэ бука барыларыгар барҕа махталбытын биллэрэбит!
Бырайыак чэрчитинэн, “Саха этигэн тыла” саайт, «Саха суола» ютуб-ханаал үлэлээн номнуо элбэх көрөөччүлэннэ. Оҕолорго аналлаах араатардар күрэстэрэ, фольклору хомуйууга, ыстатыйа, кэпсээн суруйууга күрэхтэр ыытылыннылар. Маны тэҥэ сахалыы сөпкө саҥарарга, суруйарга үөрэнэргэ көмө кинигэ бэчээттэнэн тахсыахтаах.
Бу аан ситим саха тылын-өһүн бары дэгэтин туһунан аныгы тиэхиньикэ ньымаларын туһанан кэпсиир, анаарар аналлаах. Сахалыы саҥарарга-иҥэрэргэ ыччаты, оҕолору өйүүр, кинилэр сатабылларын сырдатар, бу үлэҕэ кытыннарар, көҕүлүүр. Төрөөбүт тылбытынан сөпкө саҥарарга, суруйарга үөрэтэр уруоктар тиһигинэн аттарыллан тахсан иһэллэр. Мантан салгыы саайт сүрэхтэниитигэр этиллибит санаалары уонна биһиги саайпытыгар кэлбит суруктары таһаарабыт.
Феодосия Васильевна Габышева, Ил Түмэн билимҥэ, үөрэххэ, култуураҕа, иһитиннэрэр-биллэрэр эйгэҕэ уонна түмэт тэрилтэлэр дьыалаларыгар сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ, Ил Түмэн дьокутаата:
– Саха түҥ былыргыттан ырааҕы анааран көрөр мындыр омук. Ханнык баҕарар омук төлкөтө кэлэр кэнэҕэски ыччатын кэскилигэр. Тыйыс тымныылаах Сахабыт сиригэр үөрэх киэҥ суолун тэлбит норуот ордук сырдык, хайаатар да чаҕылхай инникилээх буола туруох тустаах. Ыччатыы иитии, үөрэтии, төрөппүтү кытта үлэ – олох кэлэр кэмин түстүүр үлэ буоларын хас биирдиибит өйдµµбµт. Төрөөбүт тылбыт кэрэтин уонна баайын ыччакка тириэрдэр, харыстыыр “Тыл – омук баайа” диэн тыл билимин хандьыдаата, РФ суруналыыстарын Сойууһун чилиэнэ, СӨ үөрэҕириитин уонна ыччат бэлиитикэтин туйгуна Ангелина Афанасьевна Кузьмина бырайыага саха тылын, култууратын, үгэһин үөрэтиигэ, аныгы олох тэтимигэр сөп түбэһиннэрэн сайыннарыыга улахан көмөлөөх. Ангелина Афанасьевнаны саха тылын, төрөөбүт норуотун дьылҕатын туһугар күүскэ ыалдьар, кыһанар, онуоха суруналыыс, кэскиллээх үлэһит, дьоҕурдаах тэрийээччи, чинчийээччи быһыытынан сыаналыыбыт.
Бырайыак саха омук кэрэтин, уратытын көрдөрөр сонун хараҕынан оҥоһуллубут. Билиҥҥи кэмҥэ олус наадалааҕын көрдөрдө, дьон-сэргэ күүскэ туһанар ситимнэрэ буола оҕуста. Саха омук инники саҥа саҕахтарын тобулар сахалыы үөрэтии, билии-көрүү кэҥээн иһэригэр туһалаах ситим баар буолбутун биһириибит!
Онон үрдүк профессиональнай таһымнаах киһи бу дьыалаҕа ылсыбытыттан үөрэбит уонна саха үөрэхтээҕин, дьонун-сэргэтин, ыччатын сомоҕолуур ситим буолуоҕар эрэнэбит! Уһуйаачылары, учууталлары, кыраайы үөрэтээччилэри, учуонайдары сахабыт кэскилин туһугар бу үлэттэн туора турбакка бииргэ үлэлэһэргитигэр ыҥырабыт уонна бэйэбит өттүбүттэн эмиэ өйөбүл баар буолуоҕа диэн эрэннэрэбит!
Ангелина Кузьмина, бырайыак салайааччыта, тыл билимин хандьыдаата:
– Бу ситимнээх үлэ. Урут сахалыы кылаастары, саха тылын чааһын элбэтиигэ элбэх ыстатыйалары суруйбутум. Онтон Былатыан Ойуунускай аатынан литература түмэлигэр кэлэммин тылы билбэт ыччат уус-уран айымньыны хайдах ааҕыай диэн өйдөөбүтүм. Бу кыһалҕа хамсык турбутугар өссө күүскэ күөрэйэн тахсыбытыгар, саха тылын учууталларыгар көмөлөһөр сыаллаах аныгы технология ньымаларын туһанан ыччакка чинчийиилэри сырдатар, үөрэтэр бырайыагы суруйаммын Грант күрэһигэр кыттарга санаммытым. Онон Бырайыак СӨ инновацияҕа, цифровой сайдыыга уонна инфокоммуникационнай технологияҕа министиэристибэтин Гранын кыайыылааҕа буолбута. Дьон олус сэҥээрдэ эрээри, балаҕан ыйынан бырайыак болдьоҕо бүтэр. Ону Министиэристибэ салгыы өйүүрэ буоллар салҕаныа этэ. Оҕолор билигин гаджекка баҕарбатахпыт да иһин, син биир олороллор, туһаналлар. Онуоха тугу көрөллөрүн хонтуруоллаан, маннык туһалаах, төрөөбүт тылынан үөрэтэр, сайыннарар бырайыактары көрдөрүөххэ наада. “Саха этигэн тыла” аан ситими, “Саха суола” ютуб-ханаалы ыччат көрөрүн туһугар элбэхтик тарҕанара, онно саха тыллаах бүтүннүү суолтатын өйдөөн туран өйүүллэрэ буоллар. Айти эйгэҕэ үлэлиир дьону бииргэ үлэлииргэ ыҥырабыт. Бүгүҥҥү тэрээһин да көрдөрбүтүнэн, бу бырайыак аан дойдуга тахсар аналлаах, инникилээх үлэ буоларын бэлиэтээтилэр. Бырайыак салҕанарыгар өссө да Арассыыйа таһымнаах граннарга кыттан, судаарыстыбаннай бырагыраамаларга киллэрэн ылсыбыты ыһыктыбакка баар ситими туһанарга этиилэрин киллэрдилэр. Тэрээһиҥҥэ омук сиригэр олорор сахалар кытта кыттыбыттара олус үчүгэй. Бииргэ үлэлиир, көмөлөһөр, тирэх буолар дьоммор уонна бырайыагым хамаандатыгар барҕа махталбын тириэрдэбин!
Тыл билимин дуоктара, РНА СС үтүөлээх бэтэрээнэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин билимин үтүөлээх диэйэтэлэ Николай Николаевич Ефремов:
– Ил Дархан өйөбүлүнэн тахсар “Саха этигэн тыла. Ийэ тылбытынан саҥарыаҕыҥ” аан ситим бырайыак бу саҥа кэскиллээх уопсастыбаннай хамсааһын. Кини саха норуотун тыла, култуурата салгыы сайдыытыгар биир улахан олук буолуо диэн эрэниллэр. Бу бырайыак ааптара, салайааччыта −саха тылын үөрэхтээҕэ, ф.н.х. А.А. Кузьмина.
Билиҥҥи интэриниэт – куйаар ситимин үйэтигэр маннык бырайыактар олус наадалар. Дьон билиини ылар ситимэ буолла. Онон ютуб-ханаалга маннык бырайыак үлэтэ саха тылыгар, норуот култууратыгар, устуоруйатыгар сыһыаннаах туһааннааҕын булан туһанарыгар көмөлөһүө. Бу бырайыак утумнаахтык сайдарыгар интэлигиэсийэ араас араҥата көхтөөхтүк кыттара наада.
Бырайыак салайааччытыгар Ангелина Афанасьевнаҕа кэскиллээх үлэтигэр ситиһиини баҕарабын.
СӨ инновацияҕа, цифровой сайдыыга уонна инфокоммуникационнай технологияҕа министиэристибэтин сонуну киэҥник тарҕатар сириэстибэлэр уонна бэчээт эйгэтигэр судаарыстыбаннай бэлиитикэ отделын салайааччыта Софронов Станислав Пантелеймонович:
– Бу бырайыагы профессиональнай таһымнаах, олус үлэһит, төрөөбүт тылын уонна норуотун дьылҕатын туһугар ис сүрэҕиттэн кыһанар чинчийээччи Ангелина Афанасьевна Кузьмина иилээн-саҕалаан, ситиһиилээхтик олоххо киллэрэн номнуо дьон-сэргэ билэр, кэтэһэн ааҕар, көрөр, үөрэтэр ситимэ буолла. Ону тэҥэ үөрүүлээҕэ диэн бу бырайыак үлэлээбитин кэннэ элбэх батыһааччы баар буолбутун бэлиэтиэхпитин баҕарабыт. Ол курдук биирдиилээн дьон, үөрэх кыһалара аныгы ньымалары туһанан саха тылыгар үөрэтэр подкастара, ютуб-ханааллара үлэлээн саҕалаатылар. Бу барыта Ангелина Кузьмина бырайыагын дьоҥҥо тарҕатар, сырдатар үлэтин үтүө түмүгэ буолар. Хас биирдиилэрэ биир сыаллаах, хайысхалаах буолалларын быһыытынан, бэйэ-бэйэлэрин үлэлэрин сырдатан, хардарыта ситимнээхтик көмөлөсүһэн үлэлииллэригэр уонна онуоха саха тылын дьылҕатын, омукпут кэскилин туһугар ыалдьар сахабыт дьонун-сэргэтин, чуолаан учуонайдары, кыраайы үөрэтээччилэри, суруналыыстары, учууталлары, уһуйаан иитээччилэрин, ыччаты кытта үлэлиир идэлээхтэри ыҥырыам этэ. “Саха этигэн тыла” аан ситими бүгүҥҥү сүрэхтэммит күнүнэн итиитик-истиҥник эҕэрдэлиибит!
Саргылаана Ивановна Игнатьева, СӨ лиссиэйин саха тылын уонна литературатын учуутала, бырайыак хамаандатын чилиэнэ:
– Саха дьонугар-сэргэтигэр, оҕотуттан-оҕонньоругар тиийэ, олус наадалаах “Саха суола” ютуб-ханаал, “Саха этигэн тыла” саайт баар буоллулар, ис хоһоонноро күннэтэ кэҥээн-тэнийэн иһэллэрэ киһи эрэ сүргэтин көтөҕөр. Норуот култууратын, үгэһин, тылы чинчийбит учуонайдары үөрэтиигэ учууталларга хаһаастаах ампаар кэриэтэ, тугунан да сыаналаммат көмө. Ааҕааччы өссө элбии турара буоллар диэн баҕа санаалаахпын.
Василий Мандаров, «Забота Арчы» сүрүн эрэдээктэрэ:
– Билиҥҥи үйэ ирдэбилинэн аан ситим эйгэтэ олус тарҕанна. Ол эрээри сахалыы тылынан көрдүүргүн тута булбаккын. “Саха этигэн тыла” саайка сахалыы сөптөөх информацияны, холобуру булуохха сөп. Бырайыак ааптара Ангелина Афанасьевна Кузьмина саайтыгар “подкаст” диэн сахалыы айымньылары, фольклору хомуйбутун истэр ситим сир быһыытынан эмиэ оҥорбута кэрэхсэбиллээх. Ону дьон-сэргэ туттарыгар олус табыгастаах буолуо этэ. Саайт сахалыы тыыны илдьэ сылдьааччы буоларыгар баҕарабын. Ситиһиилэри!
СӨ үөрэҕириитин туйгуна, бырайыак хамаандатын чилиэнэ Наталья Иннокентьевна Мордовская:
– Ангелина Кузьмина үтүө санаатыттан тэрийэн үлэлэтэр саайта быйыл кыһын балачча киэҥник куйаар ситимигэр тарҕанан баран, норуокка биллэн биһирэнэн баран күн бэҕэһээ сүрэхтэннэ. Саайт сүрэхтэниитигэр зуум платформаҕа ийэ тылга, төрүт култуурабытыгар бэриниилээх дьон кыттыһан сэҥээрэллэрин, хайгыылларын, махтаналларын биллэрдилэр, дириҥ ис-хоһоонноох ырытыылары оҥордулар. Чахчыта да үгүс өрүттээх матырыйааллар оҕолорго, учууталларга, дьон араас араҥатыгар туһалаах буолаллара саарбаҕа суох.
Суруналыыс, учуонай, суруйааччы, норуотун култууратын дириҥник билэр, ытыгылыыр Анегина Афанасьевна салайар «Саха этигэн тыла” саайка үлэлэһэр санаабыт өссө бөҕөргөөтө.
Саха тылын уонна литературатын учууталыгар, бырайыак хамаандатын чилиэнигэр Вера Святославовна Гаврильева:
– Бу уопсастыбаннай үлэ суолтатын, кэскиллээҕин өйдөөммүн Ангелина Афанасьевна хамаандатыгар холбоһон үлэлиибин. Төрөөбүт тылбыт туһугар үлэлиир, сахалыы эйгэни олохтуур саайт баар буолбута кэрэхсэбиллээх. Саайт быраактыка өттүнэн туһата үгүс. Көрөн-истэн, үөрэнэн сахалыы сайаҕас тылларынан санааларын сатаан тириэрдэргэ үөрүйэхтэнэллэр. Маны сэргэ учуутал, төрөппүт, кыраайы үөрэтээччи, норуот маастара о.д.а. сатабылын дьоҥҥо сырдатан, уопут атастаһарга, матырыйаалы туһанарга тоҕоостоох. Ол иһин уруокка, кылаас таһынааҕы үлэҕэ тирэх буолар.
Борисова Марианна Николаевна, Дьокуускай куорат саха тылы учууталларын методическай холбоһугун салайааччыта, 26 №-дээх оскуолатын саха тылын уонна литературатын учуутала.
– Ангелина Кузьмина саха тылын үөрэтэр ис хоһоонноох бырайыагынан үлэтин ааҕан, көрөн, истэн баран, бэйэм санаабын тириэрдэбин. Биллэн турар, билиҥҥи сайдыылаах кэмҥэ төрөөбүт тылынан ыраастык саҥарыы уонна бэйэ санаатын сааһылаан суруйуу – олох ирдэбилэ. Сүрүн төрүөтэ –аныгы куйаар ситимэ күүскэ өтөн киирэн эрэр кэмигэр тыл туругун мөлтөтөр түгэннэри күннэтэ кэриэтэ көрөбүт, истэбит. Аны төрөөбүт тылын билбэт уонна билэ да сатаабат киһи элбээн иһэр курдук. Ол эбэтэр киһи үксэ күннээҕи эрэ кыһалҕанан салайтаран олороро көстөн тахсар. Тыл биһиги олохпут көмүскэлэ буоларын өйдүөхтээхпит. Төрөөбүт тылбыт биһигини олохпут устатын тухары арыаллыыр. Тылбыт көмөтүнэн алтыһабыт, олоробут, сайдабыт. Тыл көмөтүнэн норуот үгэһин билэбит, тыл көмөтүнэн төрүттэрбитин кытта ситимнээх буолабыт. Төрүттэрбитин кытта ситиммитин сүтэрбэтэхпитинэ, көмүскэллээх буолабыт. Ол өттүн өйдөөн туран, Ангелина Афанасьевна бу бырайыагын төрөөбүт норуотугар күүс-көмө буолан, кэнчээри ыччатыгар, ыччакка, итиэннэ сахалыы тылын баһылыан баҕарар дьоҥҥо анаабыт. Урукку өттүгэр бу курдук киэҥ ис хоһоонноох уонна элбэх хайысхалаах биир кэлим бырайыак баара биллибэт. Онон улахан, дьоһун үлэ оҥоһуллан эрэриттэн үөрэбит эрэ. Бырайыак хас да хайысхалаах. Саха тылын баайын, сүмэтин, кэрэтин тириэрдэр аналлаах хайысханы уруок тиһигин быһыытынан үөрэтэр. Бу үөрэх тиһигэ сааһынан хааччахтаммат. Онон ким баҕалаах туһаныан сөп. Итини сэргэ, кыраайы үөрэтээччилэр, суруйааччылар, учуонайдар олохторун сырдатар ис хоһоонноох ыстатыйалары, кинилэр суруйууларын киллэрэр. Манна даҕатан, тыл үөрэҕин сырдатар ис хоһоонноох биир суол баарын көрдүм. Кини тыл сайдан иһэр тэтимин, тыл төрдүн-ууһун ырытар ис хоһоонноох биэриилэрин дьон-сэргэ кэрэхсиэ дии саныыбын. Ону сэргэ, баай ис хоһоонноох матырыйааллара, видеолара, кини сонун үлэтин тупсаран, киэргэтэн биэрэллэр. Бырайыак ааптара Ангелина Афанасьевна суруйбут кинигэтин, айымньыларын туспа хайысханан киллэрбит. Ону оҕолор да, улахан дьон да умсугуйан ааҕыахтара. Уопсайынан, киэҥ далааһыннаах үлэ саҕаламмыт. Мин санаабар, ЮТУБ төрөөбүт тылын дириҥник үөрэтэр баҕалаах киһиэхэ олус туһалаах ханаал буолууһу. Онуоха кыахпыт тиийэринэн, идэлээх дьоннор көмөлөһүөхпүтүн наада. Оччоҕо эрэ, төрөөбүт тылбыт баайын, кыаҕын, сүмэтин, кэрэтин сүтэрбэккэ, кэнчээри ыччакка тириэрдиэхпит.
Анна Егоровна Яковлева, Сунтаар улууһун Илимниир сэлиэнньэтин сүрүн уопсай үөрэхтээһин оскуолатын саха тылын уонна литературатын учуутала:
– Бу бырайыак чэрчитинэн, фольклору хомуйуу, НПК-лар, “Аман өс”, учууталларга сэмэнээр, ыстатыйа, кэпсээн суруйууга күрэс, о.д.а. тэриллэн саха дьонугар ыытыллалларын олус сэргээтим, биһирээтим. Тоҕо диэтэххэ, билиҥҥи дьалхааннаах кэмҥэ аҕыйах ахсааннаах норуоттар төрүт тылбытын, үгэспитин, фольклорбутун билбэт, ытыктаабат уонна сүгүрүйбэт буоллахпытына – норуот сүтэр, симэлийэр. Интэриниэт, мобильнай ситим сайдара биир өттүнэн үтүө, биир өттүнэн мөкү өрүттээх дии саныыбын тус бэйэм. Оҕолору үөрэтэр буолан ол өтө көстөр, билигин эдэр ыал, оҕо кинигэни аахпат буолбута олус хомолтолоох. Кыһаллар, инникитин саныыр-ыраҥалыыр эрэ оҕо ааҕар, суруйар, үөрэтэ, чинчийэ сатыыр. Ол эрэн, итинтэн киһи эмиэ үөрэр. Хата, отой сүтэн, симэлийэн хаалыыһыга суохпут дуу диэн… Инньэ диэн туран этиэм этэ, бу “Тыл – омук тыына” саха саргытын салайсар бырайыак “Саха этигэн тыла” саайты, саҥа кинигэлэрин, оҕоҕо, ыччакка төрүт үгэһи үөрэтэр сыаллаах устууларын олус сөбүлүүбүн, уруоктарбар туһанабын. Холобур, туос иһити тигии, туттуу умнуллан эрэрин сөргүтүү олус бэрт (билигин туос ыаҕайалары “чэпчэки” оҥоһуулаах матырыйаалларынан оҥорор киэргэл эрэ курдук көрөр буоллулар сорох дьон). Кэпсээн, ыстатыйа суруйуутун күрэҕин тэрийии, мин саныахпар, олус бэрт толкуй. Маннык ютуб-ханаал, күрэстэр, саайтар үлэлии туралларыттан үөрэбин уонна инникитин өссө сайдан, тэптэн биэрэн, саха омугун сайыннара, үөрэтэ-такайа тураргытыгар баҕарабын Барыгытыгар чиҥ доруобуйаны! Тус олоххутугар этэҥҥэ буолууну баҕарабын!
Борис Борисович Борисов, Ньурба түмэлин үлэһитэ, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ:
– Билиҥҥи үйэҕэ, куйаар ситимэ ап-чарайынан аан дойдуну бүтүннүү ситимнээн олорор кэмигэр, үтүө да, мөкү да өрүттэрдээҕэ дьэҥкэтик билиннэ. Түһээн да баттаппатах аан дойду биир муннугуттан атын муннугар диэри туох түбэлтэ, ситиһии, түһүү-тахсыы буолбута уот начаас иһиллэ, биллэ охсоро олоҕу тэтимирдэрэ үчүгэй эбит диэн буолар. Оттон иккис өрүтүн көрдөххө – омук уратыта суураллан, аан дойду үгүс норуоттара үүт үкчү игирэ оҕолор курдук маарыннаһан хаалаллара эмиэ баар суол. Бу ордук кыра омукка улахан охсуулаах. Онон биһиги курдук, сарсыҥҥыбытын кэтэнэ сылдьар омуктар, цифровизация эйгэтигэр эмиэ түргэнник, уталыппакка киирэ охсуох кэриҥнээхпит. Өксөкүлээх Өлөксөй ХХ үйэ саҕаланыытыгар эппитинии “тоҕуһуон тоҕус куотар албастарын куудуйан ылар” кэммит кэллэ. Онуоха биһиги ураты култууралаах, тымныыны тэһииннээбит, сүөһүнү ииппит, сылгыны сырыырҕаппыт ааттаах-суоллаах омук буоларбытын түстүүр, кэрэһэлиир ис хоһоонноох цифровой контеннар элбиэхтээхтэр. Билиҥҥитэ биир оннук, тарбахха баттанар уонна эрэллээхтик кыахтанан эрэр сайтынан төрөөбүт тылбытын харыстаһар, сайдар саҕахтарын тобулар “Саха этигэн тыла” саайт буолар. Онуоха дьүөрэлээн “Саха суола” диэн ютуб-ханаал бэйэтин хайысхатын номнуо тобулан, суола кэҥээн иһэр. Бу икки контеннар дьиҥ сахалыы тыыннаахтар, уонна омугун инникитин туһунан кыратык эмэ толкуйдуур, кыһаллар дьоҥҥо олус туһалаахтар, түмэр аналлаахтар.
Кузьмина Айталина Ахметовна, филология билимин хандьыдаата, Гуманитарнай чинчийии уонна хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар институттарын фольклор уонна литература салаатын үрдүкү научнай үлэһитэ:
– Ангелина Афанасьевна Кузьминаны “Кыым” хаһыакка үлэлии сылдьыаҕыттан сэргэх ыстатыйаларын, интервьюларын ааҕан истэн билэр этим. Онтон аспирантуратын бүтэрэн тылга кандидатскай диссертациятын ситиһиилээхтик көмүскээбитэ. Ааппыт инициаллара майгыннаһар буолан, аны научнай ыстатыйаларбытын ааҕан дьон буккуйар да буолан барбыта, “дьэ, бэрт ыстатыйаны суруйбуккун”, “кинигэҥ тахсыбытынан эҕэрдэлиибин” да диэн соһутааччылар. Кини билигин Былатыан Ойуунускай аатынан литература түмэлигэр научнай үлэһитинэн үлэлиир, онон алтыһарбыт да элбээтэ. Төрөөбүт төрүт тылбытын харыстыыр, туттуллар эйгэтин кэҥэтэр туһугар билигин интэриниэккэ сахалыы контены киллэрии үлэтэ тэнийэн эрэрэ үөрдэр. Олортон биирдэстэрэ – “Саха этигэн тыла” (sakhaetigentyla.ru) диэн сайт баар буолла. Сахалыы саҥарарга, суруйарга, фольклору хомуйан үйэтитэргэ араас күрэхтэһиилэри тэрийэр эбиттэр. Сахалыы аан ситимҥэ суруйуу сатабылларыгар, ыстатыйаны суруйуу ньымаларыгар, тылы сыыһа туттуу, таба суруйуу быраабыларыгар видео дьарыктар олус туһалаахтар. Бу сайт өссө youtube-ханааллааҕын олус биһирээтим. Ангелина Кузьмина төрөөбүт дойдутун фольклорун үйэтитэргэ дьоһун кылаатын киллэрэ сылдьарын бэлиэтиир тоҕоостоох. Ийэ тылбытын, тылынан уус-уран айымньыбытын харыстыырга дьоһуннук үлэлии сылдьар дьоммутун таба көрөн бэлиэтиир, киэҥ эйгэҕэ биллэрэр наада. Ангелина Афанасьевна өссө да таһаарыылаахтык үлэлии турдун, элбэх дьону, ыччаты түмэр дьоҕурун сайыннаран улахан хамсааһыны оҥордун диэн баҕа санаабын этэбин.
Бэтэрээн учуутал, СӨ үөрэҕириитин туйгуна Валентина Ивановна Аммосова, Уус Алдан улууһа, Бороҕон:
– Төрөөбүт сахабыт тыла билиҥҥи түөрэккэй соҕус балаһыанньатыгар тылбытын хараанныыр, харыстыыр “Саха этигэн тыла” диэн саайт уонна “Саха суола” диэн ааттаах ютуб-ханаал баар буолла. Бу бырайыагы, саха тыла сүппэтигэр ис сүрэҕиттэн кыһаллан, филологическай наука хандьытаата Кузьмина Ангелина Афанасьевна толкуйдаан төрүттээтэ. Бырайыак биһирэнэн Ил Дархан Гранын ылан, кини өйөбүлүнэн тахсар. Номнуо хас эмэ сүүһүнэн сурутааччылаах буолла. Бу норуот сахатын тыла сүтэнсимэлийэн хаалбатыгар интэриэстээҕин уонна төрөөбүт тылбыт сайдан, чэчирээн иһэригэр баҕалааҕын көрдөрөр. Мин бэйэм, түөрт уон сыл оскуолаҕа төрөөбүт тыл, литэрэтиирэ учууталынан үлэлээбит киһи, бу бырайыагы улаханнык сэҥээрэ, сөбүлүү көрүстүм. Уонна маннык кылгас бэлиэтээһиннэри оҥоруохпун баҕарабын.
1. Бырайыак хабар ыыра киэҥ. Оҕотуттан, ыччатыттан тиийэ аҕа саастаах дьон барыта көрөрүгэр туһуламмыт.
2. Бырайыак үчүгэйдик толкуйданан оҥоһуллубут, сыала-соруга дьэҥкэ, инникини өтө көрүүтэ итэҕэтиилээх уонна далааһыннаах.
3. “Саха этигэн тыла” биэриини саха тыллаах барыта сэҥээрэн көрөрүгэр саарбахтаабакка туран эттэххэ:
— сыыһа саҥарары холобурдаан өйдөтөрө дьоҥҥо ордук тиийимтиэ. Биир эмэ араадьыйа, телевидение үлэһитэ түбэһэ истэн сыыһатын туоратарга үлэлэһиэ.
— билигин киэҥник туттуллубат тыллары быһаарарыгар ол малы көрдөрөр. Мээнэҕэ эппэттэр киһи илэ хараҕынан көрбүтүн, илиитинэн туппутун ордук өйдүүр диэн. Оннооҕор биһиги саастаах дьон өйдөөбөт тылбыт үгүс. Оччотугар бу маннык ааттанар диэн көрдөрөрө оҕоҕо, ыччакка быдан тиийимтиэ буолара саарбахтаммат.
— биэрии бүтэһигэр сорудах биэрэр эмиэ үчүгэй. Тоҕо диэтэххэ, көрөөччү көннөрү көрөн, истэн эрэ кэбиспэт, кини манна бэйэтэ эмиэ кыттыһар.
4. Биэриилэргэ оҕолору кытыннарара хайҕаллаах. Куорат нууччаһыт оҕолоро биэриигэ уһуллаары бэлэмнэнэн баран, устунан сахалыыны кэрэхсээн барыахтарын сөп. Ону таһынан билиилэрэ-көрүүлэрэ кэҥиир, иҥнигэһэ суох саҥара-иҥэрэ үөрэнэллэр, дьон иннигэр толлубакка сөптөөхтүк туттан-хаптан кэпсиир үөрүйэхтэнэллэр. Инникитин бу аан ситимнэр туһалаах, кэрэхсэнэр, дьикти, сонун биэриилэринэн киэҥ сэҥээриини ылан дьону-сэргэни түмэ тарда туруохтуннар!
Антонина Терехова, Кэбээйи. РФ уопсай үөрэхтээһинин бочуоттаах үлэһитэ, Учууталлар учууталлара, СӨ үөрэҕириитин туйгуна:
– Ангелина Афанасьевна Кузьмина саха тыллааҕы түмэр, омук сайдыытын, кэскилин кэриҥнэһэргэ ийэ тылга сүрүн болҕомто уурулларыгар соруктанан үлэ үөһүгэр сылдьарын сэргиибин. Аныгы үйэ хаамыытынан ютуб-ханааллар киэҥ араҥаны хабан сэргээччилэри түмэллэр. Онон бу бырайыак өбүгэ үгэһин ыччат дьоҥҥо тириэрдэргэ, ордук сахалыы тыл-өс сайдарыгар, таба суруйарга уонна саҥарарга көдьүүһэ улахан. Ангелина Афанасьевна үлэтигэр кыым кыбытар баҕалаах араас идэлээхтэр, тыл үөрэхтээхтэрэ, учуонайдар кини ыҥырыытын ылынан кытталларын ким барыта биһириир. Онон биир идэлээхпит ылыммытын ыһыктыбакка үлэни сүрүннээн үлэтэ өссө тэтимирэн иһэригэр баҕа санаабын этэбин.
Оконешникова Дария Валентиновна., Национальнай библиотека Оҕо ааҕар киинин оҕо цифровой эйгэтин салаатын сэбиэдиссэйэ:
– Төрөөбүт тылга омук майгыта-сигилитэ, сиэрэ-туома, үгэһэ, төрүт култуурата барыта сөҥөн сылдьар. Ханнык баҕарар тыл симэлийиитэ – киһи аймах, бүтүн цивилизация иннигэр буруй буолар диэн амарах өй-санаа билиҥҥи кэмҥэ баһыйан иһэр” – диэн тыл үөрэхтээҕэ, профессор П.А.Слепцов “Төрөөбүт төрүт тылбыт – барҕа баайбыт” кинигэтигэр суруйбута. Кырдьык, ийэ тылбытынан саҥарар култуурабыт намтаан, мөлтөөн иһэр, сайдыылаах олох тэтимигэр умнуллан да хаалар. Ол иһин, саҥа тэриллэн тахсыбыт, саха тылыгар, ийэ тылбытынан хомоҕойдук саҥарарга, суруйарга үөрэтэр “Саха этигэн тыла ” саайт уонна ютуб-ханаал бүгүҥҥү күҥҥэ саамай туһалаах ситимнэр буолаллар. Хас тахсыбыт ыстатыйаларгытын, биэриилэргитин олус диэн сэргээн көрөбүн, ити кылгас бириэмэ иһигэр, кырдьык да, элбэххэ үөрэнним диэн этиэххэ сөп. Саайка таҥыллан киирэр тиһиктэр да ааттара, холобур, “Хаппар”, “Ытык Бахсы” диэннэрэ киһи болҕомтутун тута тардаллар, саха тыла муҥутуур кыаҕын көрдөрөллөр дии саныыбын. Онон, саайты тэрийээччигэ, бырайыак ааптарыгар Ангелина Кузьминаҕа, оруобуна кэмигэр тахсыбыт үлэтин иһин барҕа махталбын этэбин. Ылыммыт үлэҥ үтүө түмүктээх, киэн туттар улахан ситиһиилээх, саха тыла умнуллубат дьылҕатыгар сүҥкэн дьайыылаах буолуо диэн эрэнэбин!
Надежда Матвеевна Васильева, тыл билимин хандьыдаата, РНА СС Гуманитарнай чинчийии уонна хотугу аҕыйах ахсааннаах омуктар проблемаларын институтун научнай үлэһитэ:
– Тыл билимин хандьыдаата, РФ суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ Ангелина Афанасьевна Кузьмина, “ийэ тылбытын, үгэспитин, фольклорбутун, өйбүт-санаабыт, куппут-сүрбүт баайын харыстыыр, сайыннарар туһугар бииргэ үлэлэһэргэ” ыҥыран, “төрөөбүт тыл тыыннаах эрэ буоллаҕына, омукпут кэскилэ кэхтиэ суоҕун өйдүөҕүҥ” диэн соруктанан, онно ылсан, саха дьонугар туһаайан араас хайысхалаах үлэ ыытарын хайгыыбын, биһириибин. Бастаан сахалыы таба саҥарыыга, таба суруйууга “Киэҥ эйгэҕэ сахалыы холкутук таба суруйуу, саҥарыы сатабыла” лиэксийэ кууруһун ааҕан, онтон сиэттэрэн, кынаттанан, саҥа кэм тэтиминэн Интэриниэт ситимин таба туһанан, оҕолорго, улахан дьоҥҥо киэҥ хабааннаах үлэни ыытар: http://sakhaetigentyila.ru, “Саха этигэн тыла”, “Саха суола” ютуб-ханааллар – бу биир киһи холугар элбэх үлэ. Олортон аан ситимҥэ “Саха суола” саайт туһунан санаабын этиэхпин баҕарабын. Бу куйаар ситимнэригэр сахалыы саҥаны сайыннарыы, таба суруйуу, саха кылааһыгар киирэргэ бэлэмнэнии, айар дьоҕур, сахалыы саҥарарга, суруйарга, ааҕарга сүбэлэр, суруйааччылары, тыл үөрэхтээхтэрин, историктары, учуонайдары кытта кэпсэтии, биллиилээх дьон олохторун, айар үлэлэрин туһунан, о.д.а. киһини сэҥээрдэр, араас туһалаах суруйуу, видео тиһигин быспакка тахсар. Биир биһириирим диэн, манна тыл суолтатыгар тылы быһаарарга болҕомто ууруллар. Ол курдук, билигин соччо туттуллубат буолбут, эргэрбит, түөлбэ тыллары быһаарыы бэриллэрэ тылы өйдүүргэ, сатаан таба туттарга көмөлөөх. Тыл суолтата биллэр, аптарытыаттаах источниктартан, «Саха тылын быһаарыылаах улахан тылдьытыттан” ылыллар. Ангелина Афанасьевна суруйар, айар куттаах дьону, суруйааччылары кытта умнуллубат көрсүһүүлэри тэрийэр, оҕолору саҥарар, суруйар сатабылга уһуйар, кинилэр суруйуулара өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар бэчээттэнэллэр, суруналыыстыкаҕа бастакы хардыыларын оҥороллор. Бу саайт нөҥүө араас куонкурустар ыытыллаллар. Холобур, үөрэнээччилэргэ, ыччакка аналлаах “Тыл – омук тыына” сахалыы ыстатыйаны уонна кэпсээни суруйууга күрэс, “Этигэн тыл эгэлгэтэ” аман өс күрэҕэ, фольклору хомуйууга күрэс, араас тиэмэҕэ дебаттар ыытыллаллар. Бу саайка тахсар матырыйааллар билим чинчийиитигэр олоҕуран, сөпкө таҥыллан тахсаннар ааҕар киһи сэҥээриитин ылаллар. Ити курдук, саха үтүө үгэһин сөргүтэргэ, саха тылын сайыннарарга, сахалыы таба суруйаргасаҥарарга туһуламмыт үлэ өссө хаҥаан, аудиторията кэҥээн иһиэ диэн эрэллээхпин. Ангелина Афанасьевнаҕа айымньылаах, сонун көрүүлээх үлэҥ салгыы сайда турдун, билимҥэ үлэҥ кимиилээх буоллун диэн баҕа санаабын этэбин.
Слободчикова Тамара Егоровна, И.Г.Тимофеев аатынан Майа лиссиэйин саха тылын, литературатын учуутала:
– «Саха этигэн тыла» саайт, «Саха суола», “Саха этигэн тыла” сахалыы ютуб-ханааллар биһиги олохпутугар баар буолбуттара наһаа кэрэхсэбиллээх сонун хайысха. Саха омук быһыытынан сайдар кэскилин оҥкула ууруллубут. Манна киирэн бэйэҥ көрүүгүн үллэстэҕин, туһалаах билиини сомсоҕун. Ийэ тылынан иһирэхтик санааҕын суруйаҕын, дуоһуйа тыынаҕын, саҥаны билэҕин… Аҕыйах кэм иһигэр дьон-сэргэ интэриэһин тардан, ким төрөөбүт тылын дьылҕатыгар ыалдьар, сиэрин-туомун билиэн баҕарар анал сигэнэн киирэн наадалааҕын чопчу булар кыахтанна. Аан ситимҥэ киирии култууратыттан саҕалаан төрөөбүт тылынан ыраастык саҥарыы, таба суруйуу быраабылаларыгар, сурукка-бичиккэ болҕомтону уурбутун биһириибин. Ютуб-ханааллар сүрдээх элбэх сурутааччыланнылар. Бүгүҥҥү күҥҥэ олус наадалаах бырайыак оҥоһуллан олоххо киирбититтэн үөрэбин, астынабын, махтанабын. Маны барытын Ангелина Афанасьевна Кузьмина, тыл билимин хандьыдаата, иилээн-саҕалаан салайара улахан суолталаах. Манна сааһыламмыт өйү-санааны кытта саха тыынын кута-сүрэ баар.
Валентина Комиссарова-Күлүмүрэ, быраас, СӨ доруобуйа харыстабылын туйгуна, көҥүл хоһоонньут, тылбаасчыт:
– Тыл билимин хандьыдаата Ангелина Афанасьевна Кузьмина «Саха суола» уонна «Саха этигэн тыла» диэн ютубка баар ханаалларынан эдэриттэн эмэнигэр диэри билиҥҥи сахаларга олус туһалаах киэҥ хабааннаах үлэтин сэргиэххэ эрэ сөп. Хомойуох иһин, сахалыы ыраастык сайа саҥарар киһи биһиги норуоппутугар аҕыйах диэххэ сөп. Оннооҕор иһитиннэрэр-көрдөрөр хампаанньабыт ыытааччылара сүөргүтүк иһиллэр тылы, нууччалыыттан туруору, олуона тылбааһы сэдэҕэ суох тутталлар. Оннук көстүү, биллэн турар, саҥарааччы эрэ буруйа буолбатах, иитиллиибит итэҕэһэ, барыбыт иэдээнэ буоллаҕа. Норуот устуоруйатын, фольклор баайын, литератураны сырдатыы, суруйааччылар айымньыларын ырытыы эмиэ наһаа наадалаах. Тустаах киһи элбэҕи булуон сөп эбит. Дьарыктара үөрэтиинэн, такайыынан эрэ муҥурдаммакка, сорудахтардааҕа, сүбэлэрдээҕэ кэрэхсэбиллээх. Элбэх киһи төрүт сахалыы өйө-санаата тиллэн, тыллан эрэр кэмигэр олус сөптөөх дьаһалы ылыммыт Ангелина Афанасьевна Кузьминаҕа махтал!
Анастасия Лугинова, Сербия:
– Төрөөбүт тылбытын чөлүнэн хаалларыыга, чинчийиигэ уонна тарҕатыыга ыытыллар үлэҕэ сүҥкэн суолталаах “Саха этигэн тыла” саайт арыллыбытын көрөммүн олус үөрдүм. Саайка сахалыы сөпкө саҥарарга үөрэтэр уруоктар, ыстатыйалар, саха норуотун устуоруйатыттан чахчылар, тылы харыстыырга араас конкурстар, кэмпириэнсийэлэр, сонуннар киирбиттэр.
“Саха этигэн тыла” саайты тыл билимин хандьыдаата, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэҕириитин туйгуна, РФ суруналыыстарын Сойууһун чилиэнэ Ангелина Кузьмина иилээн-саҕалаан тэрийбит.
Маны таһынан сахалыы хомоҕойдук саҥарарга уонна таба суруйарга үөрэтэр «Саха этигэн тыла” диэн уонна өбүгэлэрбит төрүт култуураларын, норуот үөрэҕин туһунан кэпсиир “Саха суола” диэн YouTube-ка сахалыы ханааллардаах. Билиҥҥи сайдыылаах кэмҥэ сөптөөх хайысханы тобулан үлэлиир Ангелина Кузьминаҕа дириҥ суолталаах, киэҥ далааһыннаах үлэтигэр ситиһиилэри баҕарабын! Төрөөбүт тылбыт кэрэ эйгэтэ кэҥээтин, кэскилэ үрдээтин!
Бүлүү улууһун Үгүлээт нэһилиэгин дьаһалтата:
– Бүгүн Үгүлээккэ дьаһалта дьиэтиттэн куйаар ситимин нөҥүө биһиги биир дойдулаахпыт Ангелина Афанасьевна Кузьмина – филологическай наука хандьыдаата, кэскиллээх суруйааччы, суруналыыс тэрийбит «Саха этигэн тыла” аан ситимин сүрэхтэниитигэр кэмпириэнсийҕэ кытынныбыт. Үгүлээттэн нэһилиэкпит баһылыга Октябрь Иванович Лукин, «Күбэйэ” эбэлэр түмсүүлэриттэн салайааччы Афанасьева П.Д., Петрова Е.Н., Томская П.П., Кузнецова Л.Ф., бибилэтиэкэр Федорова С.И. кытынныбыт. Ангелина Афанасьевна уонна кини хамаандатын чилиэннэрэ саха тылын уонна литературатын учууталлара, чинчийээччилэрэ Наталья Иннокентьевна Мордовская, Саргылаана Еремеевна Ноева, Вера Святославовна Гаврильева, Саргылаана Ивановна Игнатьева, Марина Трофимовна Гоголева о.д.а. бүтүн Аан дойду таһымыгар куйаар ситиминэн саха тылын үөрэтэр, уус-ураннык сөптөөхтүк суруйарга, ааҕарга үөрэтэр саайт арыйан үлэлииллэрин бары кыттааччылар өйөөтүлэр. Биир дойдулаахтарбыт саха тылын, фольклорун, култууратын үөрэтэн сурукка-бичиккэ тиһэн хаалларбыт сүдү дьоммут Попов Андрей Александрович, Ефремов Прокопий Елисеевич үтүө ааттарын, үлэлэрин салҕааччы эдэр кэскиллээх суруйаачыларбыт Семен Семенович Маисов, Ангелина Афанасьевна Кузьмина өссө да Өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр хамсааһыны оҥоруохтара диэн эрэнэбит. Ситиһиилэри баҕарабыт. Биһиги Үгүлээттэр онон киэн туттабыт. Эһиил 2022 сылга биллэр этнограф А.А. Попов төрөөбүтэ 120 сылын, 2023 сылга П.Е. Ефремов 90 сылын туолуохтаахтар. Бу сыллары дьоммутугар аныахтаахпыт.
СӨ култуура министиэристибэтин музейдарын салалтатын сүрүннүүр методиһа Николай Степанович Федоров:
– Саха тылын эмчитэ Дапсы биэриитин салҕыыр, ону куйаар ситимигэр таһааран кэҥэтэр – саайт, ютуб-ханаал быһыытынан көрдөрөн-иһитиннэрэн, суруйан үөрэтэр, сайыннарар бырайыак быһыытынан сыаналаатым. Олус наадалаах уонна кэмигэр баар буолбут, кэрэхсэбиллээх үлэ тэриллибит. Саха тыла сүппэтин диэн ис сүрэхтэн кыһаллар дьону үйэ бэйэтэ өрө анньан таһаарар. Билиҥҥи кэмҥэ ол былааҕы тыл билимин хандьыдаата, уопсастыбанньык Ангелина Афанасьевна Кузьмина көтөхтө. Били боронсуус өрөбөлүүссүйэтин саҕана былаах тутуулаах дьахтар ойуута баара. Тылынан этэр элбэх, дьыаланы ылсар аҕыйах. Онон бу саҕалаабыт үлэтэ туһаны аҕалыаҕар эрэнэбин!
Аркадий Самсонов, тыл үөрэхтээҕэ, уопсастыбанньык:
– Сахалыы тылы тарҕатыыга, туруулаһыыга, сайыннарыыга үлэлэһэр, киирсэр дьону олус ытыктыыбын, уруйдуубун. “Саха этигэн тыла” аан ситим сирэ (интэриниэт саайта) Ил Дархан гыраанын ылан үлэтин саҕалаабыта балачча буолла. Тэрийээччи, оҥорооччу, салайааччы тыл үөрэҕин билимин хандьытаата, суруналыыс, суруйааччы А.А.Кузьмина – дьоҕурдаах, дьулуурдаах, олус үлэһит, туруоруммут соругун тиһэҕэр тириэрдэр идэлээх, дьону сатаан түмэр буолан бу ситим сирэ баар буолла.
Куоракка, тыа дэриэбинэлэригэр тиийэ сахалыы эйгэни үөскэтэр, тэнитэр кыһалҕа кытаанахтык турар. Быйылгыттан сыал-сорук быһыытынан уҥуохтанан-силиилэнэн, дьэ, дьиҥнээх куорманы ылынна. Сахалыы тыллаах Аан ситим сирэ (саайт) – хабар сирэ киэҥинэн, сүтэн хаалбатынан, тылы, суругу-бичиги тарҕатыыга, эйгэни кэҥэтии буолар. Бу ситим сириттэн силис тардан сахалыы орфоэпия сириэдийиэн сөп этэ.
Полина Николаевна Яковлева, М.К. Аммосов аатынан ХИФУ бибилэтиэкэрэ:
– Ангелина Афанасьевна Кузьмина «Саха этигэн тыла» диэн аан ситимэ олус туһалаах. Саамай үчүгэйэ диэн хаһан баҕардыҥ да киирэн көрөҕүн. Манна былыргы үһүйээннэртэн саҕалаан суруйааччылары кытта көрсүһүүгэ тиийэ баар. Мин саамай оҕолорго аналлаах суруйуулары сэргээтим. Сиэннэрдээх уонна кинилэри сахалыы саҥардарга дьулуһар дьоҥҥо, дьэ, кырдьык, туһалаах саайт баар буолбут.
Ангелина Кузьмина саха тыла сайдарын туһугар, саха оҕото төрөөбүт тылынан саҥарарын туһугар төһөлөөх киэҥ далааһыннаах үлэни ыытарын Розалия Томская бэркэ сырдаппыт. Ол курдук Ангелина Афанасьевна науканан, журналистиканан дьаныардаахтык дьарыктанарын таһынан эдэр ыччакка, оҕолорго суруналыыстыка куруһуогун тэрийэн ыытар эбит. Тус бэйэтэ суруналыыстыка түөрүйэтин чинчийэн, сахалыы анааран үөрэтэрин олус кэрэхсээтим. «Саха суола» диэн ютуб-ханаал оҥорон, саха култууратын киэҥ эйгэҕэ киһи эрэ истэн олоруон курдук ылыннарыылаахтык кэпсиир. Бу саха ыччата аны сүүс да сылынан киирэн көрдөҕүнэ, наһаа туһалаах, үйэлээх бырайыак.
Бу аан ситимҥэ оҕо түргэнник ааҕарыгар анаан суруллубут СӨ үөрэҕириитин туйгуна Сааскылаана Керемясова бэрт сэргэх ыстатыйата баар. Манна хас саастаах оҕо хайдах ылынан, ханнык дьарыгы туһанан, түргэнник ааҕар буолуон сөбүн төрөппүттэргэ туһалаах сүбэлэр киирбиттэр.
Күндээдэ орто оскуолатын саха тылын, литературатын учуутала Таисия Иванова саха тылдьытын хайдах туһанар туһунан суруйбут. Уопуттаах учуутал оҕо тылдьытынан үчүгэйдик туһана үөрэннэҕинэ, айар, толкуйдуур дьоҕура, сатабыла биллэ күүһүрэрин бэлиэтиир.
Дьэ ити курдук, «Саха этигэн тыла” диэн оҕону сахалыы иитэргэ аналлаах олус туһалаах аан ситимэ баар буолбут диэн бэлиэтиэхпин баҕарабын. РЛИ учуутала Саргылаана Игнатьева бу аан ситимҥэ эппитин курдук – оҕо төрөөбүт тылынан уус-уран литератураны ааҕар эрэ буоллаҕына, тыла-өһө хомоҕой буолар, өйдүүрэ кэҥиир, аартыга аһыллар, ыыра кэҥиир.
Ангелина КУЗЬМИНА.