Хаппар

Айыы ойуунун туһунан

Саха үһүйээннэригэр, номохторугар хаалбытынан уонна чинчийээччилэр суруйалларынан сахаҕа Айыы ойууна диэн баара. Кинини саха итэҕэлин илдьэ сылдьааччы уонна тарҕатааччы быһыытынан…

Айыылар туһунан өйдөбүл үөскээһинэ

Саха сир-халлаан тутулун үс дойдуга араарар: үөһээ, орто, аллараа. Тоҕус хаттыгастаах үөһээ дойдуга  араҥаччылыыр,  ыйар-кэрдэр, олоҕун сааһылыыр Айыылар олороллор. Өксөкүлээх…

Атыыһыт хасааһа

«Норуот тылынан уус-уран айымньытын үйэтитии» фольклору хомуйууга өрөспүүбүлүкэтээҕи аахсыйабытыгар уонна күрэспитигэр киирбит үлэлэрбититтэн таһаарабыт. Маннык айымньылары научнай сыалга-сорукка кэпсээччи хайдах…

Аҕам үөрэҕэ

Сергей Васильевич Иванов, Бүлүү куорат, кыраайы үөрэтээччи, Г.С. Донской аатынан  Бүлүүтээҕи Норуот үөрэҕириитин түмэлэ Күнүс түүнү, түүн күнүһү кытта силбэһиитин…

Аһаҕас харахтаах сээркээн сэһэнньит

Хос эһэм Константинов Дмитрий Гаврильевич-Миитэрэй Көстөкүүнэп (1930–2016 сс.) орто дойдуга киһи-аймахха үөһэ айыылартан кыптыыйынан кырыллан кэмнэнэн бэриллэр олоҕун кэнчээри ыччаттарыгар…

Балыктан умнуллубут астар

Биһиги уйаара-кэйээрэ биллибэт киэҥ нэлэмэн Сахабыт сиригэр 800 тыһ. тахса күөл, 700 тыһ. кэриҥэ үрэх, өрүс баара биллэр. Былыргы ыаллар…

Бастыҥа

Саха кыыһа төбөтүгэр кэтэр киэргэлэ бастыҥа буолар. Былыргы хаартыскалары көрдөххө, бастыҥаны эдэр кыргыттар кэтэллэр уонна көстүүтэ, оҥоһуута билиҥҥи бастыҥалартан олох…

Булт сиэрэ-туома

Булт-алт саха олоҕор-дьаһаҕар улахан суолталааҕа. Саха оҕото олох кыратыттан аҕатын, эһэтин, убайдарын батыһа сылдьан булт ньымаларыгар, албастарыгар үөрэнэн, сыстан барара.…

Быйаҥнаах Быйаа үһүйээн кистэлэҥэ

Ренессанскай таһымнаах, саха норуотун уһулуччулаах учуонайа Г. В. Ксенофонтов 1921-25 сс. Дьокуускайтан саҕалаан Арҕаа Хаҥаласка, Бүлүү уокуругар Аллараа Тунгускаҕа, Красноярскай…

Былыргы аһастаахтар

Өрөбөлүүссүйэ иннинээҕи чинчийээччилэр саханы аһас омук диэн суруйаллара  дэмнээн этии буолбатах. Оччотооҕу өбүгэлэрбит барахсаттар кыһынын тыйыс тымныы, сайынын итии-куйаас  айылҕалаах…

Дурба батас

Дурба батас диэн олоҥхоҕо хоһуллар боотур аарыма улахан батаһын этэллэр. Итинник кээмэйдээх батастар олоххо эмиэ көстөллөр эбит гынан баран, Ньурба…

Дьикти ураһа

Ураһа – саха маанылаах сайыҥҥы дьиэтэ. Кини олус уустук оҥоһуулаах, ылбычча киһи туттубат этэ былыр даҕаны. Ураһа хас да көрүҥүн…

Дьиэҕэ-уокка сыһыаннаах сүбэлэр

Ыккыт былахыламматын туһугар сымала сыттаах бэс  мас бытархайдарыттан сытар тэллэхтэ оҥорүҥ уонна сотороу-сотору уларытыҥ. Дьиэҕитигэр кымырдаҕастар баар буоллахтарына, тууһаммыт балыгы…

Ийэ Өй ытык аналынан

Ытык Бахсы, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, норуот маастара, Духуобунас Академиятын академига Борис Федорович Неустроев-Мандар Уус саха мындыр өйүн-санаатын чинчийдэ, баай…

Итэҕэл, сиэр-туом сэргэлэрэ

Итэҕэл сэргэлэрин эгэлгэтэ элбэх. Сиэргэ-туомҥа, үксүгэр ойуун ыйыытынан оҥороллоро. Итэҕэл сэргэлэрин түөрт бөлөххө араарыахха сөп: толук биэрии сэргэлэрэ, тардыы сэргэлэрэ,…

Итэҕэл туһунан

Устуоруйа билимин кандидаата, этнограф Наталья Ксенофонтовна Данилованы кытта дьиэҕэ-уокка туттуллар сиэр-туом туһунан кэпсэттибит. Иннинэн сирэйдээх, хаптаҕай кулгаахтаах, икки атахтаах көрбөтө-билбэтэ…

Иччи туһунан өйдөбүл үөскээһинэ

Саха саныырынан туох барыта иччилээх. Холобур,  күөсчүт иһит оҥоро олорон,  иһитэ чоҥкунаатаҕына «иччитийбит» диэн буолара үһү. Онтон туох эмэ кураанаҕы,…

Иһит сиэргэ-туомҥа суолтата

Былыргы сахалар сиэри-туому оҥорорго маһы, туоһу, сиэли, оҕус тириитин айыылары кытта ситимнээх матырыйаал быһыытынан тутталлара. Ыһыаҕы аан бастаан Эллэй ыспыта…

Кэрэ сипсиэрэ

«КЭРЭНИ КӨРБYТ (НЕ ХОРОНИТЕ МЕНЯ БЕЗ ИВАНА)» Москубаҕа буолбут «Зимний»  киинэ бэстибээлигэр сүрүн бирииһи ылла.   Бу киинэ режиссера Любовь Борисова,…

Көрбүөччү Ылдьаана эмээхсин

Сахаларга туох буола турарын “Көхсүлэринэн сэрэйэр”, инники буолуохтааҕын көрөр дьон баар буолаллара. Кинилэри “көрбүөччүлэр” диэн ааттыыллара. Бүлүү Кыргыдайыгар оннук Ылдьаана…

Манчаары туһунан ыччакка

Ханнык баҕарар киhи бэйэтин дойдутун, норуотун туhунан билэрэ, үйэтитэ сатыыра – бу кини төрөөбүт дойдутугар ытык иэhэ. Мин сайын аайы…

Норуот генетика хараҕынан

Саха сиригэр дьон-сэргэ түҥбылыргыттан олорбута биллэр. Ол курдук үөһээҥҥи палеолит саҕанааҕы, 30 тыһ. сыл анараа өттүнээҕи, дьон тохтоон, олохсуйан ааспыт…

Ойуун кэрэх маһа

Кэрэх диэн  ойуун анал сиэр-туом оҥорон, сүөһүнэн эбэтэр сылгынан толук биэрбит маһа. Билиҥҥи дьон ону сороҕор бэлэх-туһах ыйанар ытык маһы…

Ойуунускай чаһыта кэриэс мал

Ол кэм туоһута П.А. Ойуунускай 1893 сыл сэтинньи 11 күнүгэр Боотур Уус улууһугар Чөркөөх сэлиэнньэтигэр дьадаҥы дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүт. 14 саастааҕар оскуолаҕа киирбит. Ону бүтэрэн баран Дьокуускайга көспүт, учуутал семинариятыгар үөрэммит.…

Олоҕу оҥостор сиэр-туом.

Саха омук бэйэтэ туспа, дириҥ силистээх-мутуктаах итэҕэллээх. Бу итэҕэлэ маннык тыйыс эйгэҕэ тыыннаах хааларыгар, олоҕун оҥосторугар  төһүү буолбута саарбаҕа суох.…

Олоҕун үйэтитиигэ анаабыта.

Виктор Николаевич Васильев – уһулуччулаах этнограф, фольклорист уонна айанньыт. Саха сиригэр, хомойуох иһин, кини аата наһаа киэҥник биллибэт. Оттон Арассыыйа…

Олоҥхоҕо дьахтар уратыта

Саха героическай эпоһа олоҥхо – норуот тылынан уус-уран айымньыларыттан чулуулара, тγγр-монгуол тыллаах омуктар эпическай айымньыларын уһулуччулаах кɵстγγтэ буолар. Олоҥхо саха…

Оонньуулар

Оҕо үөрэр дуоһуйан,Табыллан оонньоотоҕуна…(ааптар хоһоонуттан) Оҕо сылдьан оонньооботох киһи суоҕа буолуо. Былыр да, быйыл да оҕо оонньоон улаатар. Оонньоотоҕуна, бары…

Остуоруйаны чинчийииттэн

Саха кырдьаҕас омук. Норуот тылынан уус-уран айымньыта ону туоһулуур. Остуоруйаны үөрэтии туһунан филологическай наука кандидата, Гуманитарнай чинчийии уонна Хотугу аҕыйах…

Оҕону иитиигэ алгыс суолтата

Чехордуна Екатерина Петровна, этнопедагог  Кыра оҕону алгыска сыһыарыы  Омук үтүө үгэһин тилиннэрэр соруктаах билиҥҥи кэмҥэ үөрэх-иитии систиэмэтигэр олоҥхо педагогиката диэн…

Оҕо төрүүрүгэр

Устуоруйа билимин хандьыдаата, этнограф Наталья Ксенофонтовна Данилованы кытта оҕо төрөөтөҕүнэ оҥоһуллар сиэр-туом туһунан кэпсэттибит. Оҕо кутун биэрэр Айыыһыт Хотун бастакы…

Салама уонна дэлбиргэ.

Салама — саха сиэрин-туомун ситэрэргэ мэлдьи туттуллар сиэл, таҥас кырадаһына  кыбытыылаах ситии быа. Хара уонна маҥан сиэлинэн хатыйа тутан хаталлар.…

Саха дьахтарын былыргы симэҕэ

Борис Борисович Борисов, Ньурба түмэлин үлэһитэ Былыргы саха дьахтарын таҥаһыгар, омуннаан эттэххэ, чуоччаҕыттан саҕалаан этэрбэһин тумсугар тиийэ симэх-киэргэл буолара. Уос…

Саха кымыһа

Саха былыр-былыргыттан бастыҥ мааны аһа кымыс буолар. Айыы аһа. Үрүҥ тунах диэн харыстаан ааттыыллар. Кымыска ытыктабыллаах сыһыан түүр омуктарыгар барыларыгар…

Саха симэҕэ

Саха симэҕэ ураты сиэдэрэй быһыылаах, тута харахха быраҕыллар оҥоһуулаах буолар. Билигин ханнык симэхтэр умнуллубуттарый? Холобур, биһиги саайпытыгар Александра Прокопьева, Борис…

Саха сирин устуоруйата

 “Саха сирин историята” диэн үс туомнаах бөдөҥ чинчийии тахсарын бары долгуйа күүтэбит. Бу кинигэҕэ туох киирбитин уонна Саха сиригэр олохтоох…

Саха таҥаһын, симэҕин былыргыта

Саха түҥ былыргыттан таҥаһа-саба, киэргэлэ ураты сиэдэрэй эбит. Соҕотох төгүрүк илбиргэстээх ытарҕа түҥбылыргыттан баара биллэр. Ол курдук маннык ытарҕа Ольхон…

Саха тыйаатырын туһунан

П.А. Ойуунскай аатынан саха тыйаатыра киэҥник биллэр ааттаах-суоллаах, улахан тыйаатыр буолар. Биһиги Дьокуускайдааҕы «Арыллыыы» куруһуок иитиллээччилэрэ Сахабыт сирин тыйаатырын артыыстарын…

Саха уруута омук хараҕынан.

Саха сирэ ыраахтааҕы кэмигэр “эрэһээҥкитэ суох түрмэнэн” сураҕырара. Ол сахха  былааһы утары барбыт араас үөрэхтээх да дьон биһиги дойдубутугар кэлэн…

Саха устуоруйата – дьиэлэргэ

Саха түүр омуктарыттан биир маҥнайгынан арахсан туспа барбыт дьикти устуоруйалаах омук. Тымныы Саха сиригэр кэлэн хайдах тыыннаах хаалан, ханнык омуктары…

Саха хойукку таҥаһа

Саха бу тыйыс айылҕалаах дойдуга тэнийэн-ууһаан олороругар таҥаһа-саба улахан суолталааҕа. Уһун кыһыны саха ыала сүүстэн тахса сыарҕа маһынан туоруура. Онуоха…

Саха ынаҕын үүтэ абыраабыта

Быйыл кыһын өтөрүнэн буолбатах тымныылар түһэн аастылар, онуоха эбии куһаҕан дьаҥ тарҕанан кырдьаҕас, кыаммат дьону дьиэҕэ хаайда. Ол да буоллар,…

Сахаларга балыктааһын сиэрэ-туома

Саха олоҕор-дьаһаҕар балыктааһын улахан суолталааҕа. Олорор күөллэрин аһатар-сиэтэр, тыыннарын өллөйдүүр аналлааҕын иһин улаханнык ытыктыыллара. Уу иччитин Күөх Боллох, Эрилик Тойон,…

Ситии сиэргэ-туомҥа суолтата

Ситии саха сиэригэр-туомугар улахан суолталаах. Бу тыл ‘тонкая веревка, витая из конской гривы’ диэн өйдөбүллээх, түүр тылыттан төрүттээх   <  др.-тюрк. йысыҕ…

Сиэллээхтэр өбүгэлэрэ

Олоҥхо тылларынан эттэххэ. Былыргы олохпут быралыйар мындаатыгар, урукку олохпут улаҕаа өттүгэр Дьохсоҕон уолтан Ээкэ диэн бэйэтин кыанар,бэрт күүстээх киһи олорон…

Солторой – Амыһаах улуу ойууна

Солторой – Бүлүү улууһун Үгүлээт нэһилиэгин Быччардаан диэн сиригэр төрөөбүт улуу ойуун. Солторойдор биир-икки ынахтаах, балыгынан олорор ыал эбит. Кинилэр…

Сыалдьа, кыабака

Кыабака – киһи кииниттэн ахтатыгар диэри өттө (часть тела ниже пупка). Киһи кыабакатын сыалдьа саба бүөлүүр.  Сыалдьа (сыалыйа) –  эр…

Сээпилэ

Биллэр этнограф учуонай Андрей Александрович Попов 1936 с. “Якутский фольклор” диэн хомуурунньугар тахсыбыт Хаантыры уола Сээпилэ туһунан Сөдүөт уонна Өлөксөй…

Сүллүкүүн уонна шуликун

Урукку саха Таҥха кэмигэр ойбонтон сүллүкүүттэр тахсаллар диэн итэҕэйэрэ. Сүллүүкүн диэн ким эбитий, хантан-туохтан ситимнээҕий уонна хайдах көрүҥнээҕий? Бастатан туран…

Туой иһити оҥоруу

СӨ норуот уус-уран оҥоһуктарын маастара Дмитрий Колодезников “Кулун Атах” култууратын көмүүлэриттэн булуллубут буор иһиттэри үтүгүннэрэн туой иһиттэри оҥорбут. Оччотооҕуганьыма дьэ…

Түмэл сэдэх маллара

Саха былыргы малын-салын туһунан кэпсээммитин салгыыбыт. Бу сырыыга П.Х. Староватов аатынан Бүлүүтээҕи кыраайы үөрэтэр түмэл дириэктэрэ Т.Н.Афанасьеваны кытта түмэлгэ баар сэдэх эспэнээттэрин туһунан…

Уол оҕо кутун иҥэринэр булт тэрилэ

Саха дьоно былыр-былыргыттан бултаан аһаан, таҥнан кэлбиттэрэ. Бултуур тэриллэрин бэйэлэрэ мындырдаан оҥостоллоро. Олортон биирдэстэрэ киэҥник тарҕаммыт бултуур тэрил айа буолар…

Уол оҕону олоҥхолуурга уһуйуу

Өбүгэм үгэһэ үрдүгүн, өйдөөҕүн, кэрэтин, дириҥин, төһөлөөх миэхэ күүс биэрэрин мин өрүү сөрү диэн сөҕөбүн. Сэмэн Данилов. Олоҥхону оскуола оҕотугар…

Ураты мал кэпсээнэ

Экспонааттар устуоруйаҕа суолталарын туһунан билиһиннэрээри К.Д.Уткин аатынан Ньурбатааҕы Норуоттар доҕордоһуулара түмэл научнай-чинчийэр салаатын салайааччытыттан Б.Б.Борисовтан кэпсииригэр көрдөстүбүт: – Ньурба түмэлигэр…

Уруу сиэрэ-туома

«Норуот тылынан уус-уран айымньытын үйэтитии» фольклору хомуйууга өрөспүүбүлүкэтээҕи аахсыйабытыгар уонна күрэспитигэр киирбит үлэлэрбититтэн таһаарабыт. Маннык айымньылары научнай сыалга-сорукка кэпсээччи хайдах…

«Халдьаайы» этнобалет турда

С.А. Зверев аатынан үҥкүү национальнай тыйаатырыгар «Халдьаайы» этнобалет турда. Либретто ааптара — Костас Марсан, туруорааччы-хореограф – Долаана Федотова, худуоһунньук-туруорааччы –…

Хараҥаттан сырдыкка кынаттаабыта

Прогимназия ыччата бэрт эргэ уонна кыараҕас  уезднай учуулусса дьиэтигэр үөрэнэллэрэ. Дириҥ хайысхалаах үөрэхтээһини биэрэр эр дьон классическай прогимназиятын тутуу тыын…

Харбалаах нэһилиэгин фольклора

«Норуот тылынан уус-уран айымньытын үйэтитии» фольклору хомуйууга өрөспүүбүлүкэтээҕи аахсыйабытыгар уонна күрэспитигэр киирбит үлэлэрбититтэн таһаарабыт. Маннык айымньылары научнай сыалга-сорукка кэпсээччи хайдах…

Харысхал көрүҥнэрин чинчийэн үөрэтии

Сергеева Кира,Дьокуускй 31 №-дээх оскуолатын γѳрэнээччитэ,Заморщикова Варвара Васильевна, алын кылаас учуутала. Билиҥҥи кэмҥэ дьон сахалыы харысхалы туһанара олус элбээн эрэр.…

Холбука кистэлэҥэ

«Ойуу-мандар норуот ойуунан айымньыта буолар. Онон, син биир тылынан уус-уран айымньы курдук, муҥура биллибэт дириҥ ис хоһоонноох, элбэх кэпсээннээх-ипсээннээх, таайыллыбат…

Хомуһуннара хойукка диэри…

Бииргэ үөрэммит кыыһым хоһоонньут Иванова Уля кэпсээбитэ. Бу олоххо дьиҥнээхтик буолбут түбэлтэ. Уляҕа күтүөтэ оҕонньор Афанасьев Семен Семенович кырдьан олорон…

Ытык дабатыы

″Ытык дабатыы″ диэн этиини киһи син ханна эмэ истэн ааһар. Саха итэҕэлин сиэрин-туомун, култууратын биир кэрэхсэбиллээх көстүүтэ буолар. Иван Гоголев-Кындыл…

ЫҺЫАХ АЛГЫҺА: ҮГЭС УОННА СИТИМ

Ыһыах алгыһын туһунан бастакы сиһилии суруйуулары 1737 уонна 1740-с сыллардаахха Иккис Камчаткатааҕы эспэдииссийэ чинчийээччилэрэ И. Гмелин, Г. Миллер, И. Яхонтов…

Эр киһи харысхала

Эр киһи, саха өйдөбүлүгэр, дьиэ кэргэн суон дурдата, халыҥ хаххата, тулхадыйбат тулааһына буолар. Онон итинник санаанан салайтаран ыал аҕатыгар сыһыан…

Үһүйээн «Тостуукаан»

«Норуот тылынан уус-уран айымньытын үйэтитии» фольклору хомуйууга өрөспүүбүлүкэтээҕи аахсыйабытыгар уонна күрэспитигэр киирбит үлэлэрбититтэн таһаарабыт. Маннык айымньылары научнай сыалга-сорукка кэпсээччи хайдах…

Өбүгэ үтүө үгэһэ – дьиэ кэргэн холобуругар

Слободчикова Тамара Егоровна,саха тылын,литературатын учуутала«Мэҥэ Хаҥалас оройуона» муниципальнай тэриллииИ.Г. Тимофеев аатынан Майа лицейэ Мин кинигэм долбууругар Россия Айымньылаах педагогикатын Академиятын…

1925-1930 сс. Саха сирин сабардамнаахтык чинчийбит экспедиция Бүлүү улуустарыгар үлэтиттэн.

Саха АССР тэриллибит маҥнайгы күннэриттэн өрөспүүбүлүкэ экономикатын уонна култууратын түргэнник өрө көтөҕүү кыһалҕата тирээбитэ. Маныаха М.К. Аммосов этиитинэн Арассыыйатааҕы билим…

Кыстыкка киирии сиэрэ-туома

Саха уһун тымныы кыстыгы туоруур тулуурдаах, мындыр омук буолар. Кыстыкка киирэргэ хайдах сиэрдээх-туомнаах этилэрэй? Ол туһунан устуоруйа билимин кандидаата Наталья…