П.А. Ойуунскай аатынан саха тыйаатыра киэҥник биллэр ааттаах-суоллаах, улахан тыйаатыр буолар. Биһиги Дьокуускайдааҕы «Арыллыыы» куруһуок иитиллээччилэрэ Сахабыт сирин тыйаатырын артыыстарын туһунан оҕолорго анаан сырдатарга сананныбыт. Саха тыйаатыра тэриллибит күнүнэн 1906 сыл тохсунньу 3 күнүн этиэххэ сөп. Бу күн сахалыы тылынан «Бэрт киһи Бэриэт Бэргэн диэн туруорууну көрдөрбүттэр.
1910 с. Норуодунай тыйаатыр буолар. Бастакы дириэктэрэ – Анемподист Иванович Софронов-Алампа. Алексей Елисеевич Кулаковскай, Платон Алексеевич Ойуунускай, Анемподист Иванович Софронов, Николай Денисович Неустроев айымньыларынан испэктээкиллэри туруораллар эбит.
1934 с. Платон Алексеевич Ойуунускай аатын сүгэр. 1995 с. Академическай тыйаатыр буолар.
Марфа Варламова
Марфа Ивановна Варламова – драма артыыската. Кини Горнай улууһугар алтынньы 25 күнүгэр 1930 сыллаахха төрөөбүтэ. 1953 сыллаахха Дьокуускайдааҕы музыкальнай училищены бүтэрбит. 1956 сыллаахха Мусоргскай аатынан Ураллааҕы судаарыстыбаннай консерваторияҕа ситиһиилээхтик үөрэммит. 1958 сылтан Платон Алексеевич Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатырыгар күн бүгүҥҥэ диэри үлэлиир.
Сүрүн оруоллара: Мария Обутова-Эверстова “Күөрэгэйигэр” – Күөрэгэйи, Иван Гоголев “Өлүөнэ сарсыардата» испэктээкилигэр – Туллугу, “ Хара кыталыгар” – Хараанайы оонньообута. Өссө кини «Айар талаан кистэлэҥэ” кинигэ ааптара уонна хоһоонньут быһыытынан биллэр.
2005с. “Гражданская доблесть” наҕарааданы ылбыта.
Мин Марфа Варламова туһунан элбэҕи биллим, кини айар үлэтин биһирээтим. Ыччакка кини олоҕо уонна айар үлэтэ холобур буолар.
Юлиана Скрябина.
Зоя Попова
Зоя Гаврильевна Попова Сунтаар оройуонугар Кутана дэрэбинэтигэр төрөөбүт. 1974 с. Үрдүкү театральнай училищены бүтэрбит. 1974-2000 сс. – Ньурба судаарыстыбаннай драматическай тыйаатырыгар, 2000 сылтан – П.А. Ойуунскай аатынан Саха тыйаатырыгар артыыһынан үлэлиир.
Сурун оруоллара: Суорун Омоллоон «Сайсары» испэктээкилигэр – Сайсары, Уустаах Избеков «Сыгый Кырынаастыырыгар» – Сыгый Кырынаастыыр, А. Вампилов «Улахан уоллара» испэктээкилигэр – Нина, И.Гоголев «Хотугу сибэкки» – Чаархаанаах Хобороос, Ж. Ануй «Оркестр» испэктээкилигэр – Эрмелина, «Биэс ынахтаах Бэйбэрикээн эмээхсин» остуоруйа-киинэҕэ – Бэйбэрикээн.
Мин санаабар, «Бэйбэрикээн» диэн остуоруйаҕа оруола олус үчүгэйдик табыллыбыт. Киинэ-остуоруйа былыргы саха олоҕун көрдөрөр, эбэм кэпсээнигэр майгынныыр. Бэйбэрикээн оруолугар Зоя Попова дьиҥнээхтик. Бэйбэрикээн эмээхсин буолбут курдук. Бэйбэрикээни көрөн баран олус астынным. Киинэни туруорбут режиссер Константин Тимофеевка, устааччыларга, артыыстарга улахан махтал. Мин саха киинэтэ сайда турарыгар баҕарыам этэ!
Басыгысова Люда .
Ефим Степанов
Тыйаатырга сылдьар наhаа үчүгэй. Уот-күөс, көстүүм, декорация бөҕөтүн бэлэмнииллэр. Барытын ыраастыыллар, өтүүктүүллэр, сууйаллар-тарыыллар. Дьон-сэргэ кэлэн кэрэхсээн көрдүн диэн олус элбэҕи оӊороллор.
Артыыстар саӊаттан-саӊа оруоллары үөрэтэллэр, дьиҥнээхтик буола турар курдук оонньууллар. Мин бүгүн эһиэхэ драматическай тыйаатыр уонна киинэ артыыһа, Саха өрөспүүбүлүкэтин норуодунай артыыһа. РФ судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата Ефим Николаевич Степанов туһунан кэпсиэхпин баҕарабын.
Ефим Николаевич сэтинньи 10 күнүгэр 1950 сыллаахха Кириэс-Халдьаайы нэһилиэгэр Томпо улууһугар төрөөбүт. 1974 сыллаахха Щепкин аатынан Москватааҕы театральнай училищены бутэрбит. 1974 сылтан Платон Алексеевич Ойуунскай аатынан.Саха академическай тыйаатырын сүрүн артыыһа. АГИИК театральнай искусство кафедратын сэбиэдиссэйэ, дассыан, Саха тыйаатырын музейын тэрийээччитэ уонна салайааччыта.
Сүрүн оруоллара: Тойбаев «Дьоро уол» испэктээкилигэр – Дьоро; Фонфизин «Төннөр төрүөҕэр» – Митрофанушка; Н.В. Гоголь «Кээргэнниитигэр» – Анучкин; А.И. Софронов «Улуу Кудаӊсатыгар» онтон да атын испэктээкиллэргэ уонна элбэх киинэлэргэ оонньообута.
Ефим Николаевич Степанов саха дьонун-сэргэтин биир киэн туттар, чулуу артыыһа. Оҕолоор, Сахабыт сирин тыйаатырдарын устуоруйаларын, артыыстарын билэрбитигэр, киэӊ билиилээх буоларбытыгар ыӊырабын!
Ефимова Карина.
Степанида Борисова
Саамай биллэр артыыспыт, ырыаһыппыт – Степанида Борисова туһунан кэпсиэхпин баҕарабын.
Кини Мэҥэ Хаҥалас улууһун Наахара сэлиэнньэтигэр төрөөбүтэ. Соҕотох ийэ оҕото эбит, олус дьадаҥытык олорбуттар. Кыра эрдэҕиттэн наһаа сытыы, киирбит-тахсыбыт кыыс эбит, араастаан таҥна-таҥна дьоҥҥо араас оруоллары оонньоон көрдөрөрүн сөбүлүүр эбит. Улаатан баран ыраах Москуба куоракка Щепкин аатынан училищеҕа үөрэнэ киирэр. Онно кэргэнин Андрей Борисовы кытта билсэр. Ыллыырга, тойуктуурга, артыыс мастарыстыбатыгар онно үэрэнэр.
Олус дьикти, кимиэхэ да майгыннаабат, ураты куоластаах. Сорох дьон Степанида Борисова ыллыырын удаҕан тойугар майгыннаталлар. Билигин кини Саха тыйаатырыгар эрэ буолбакка, аан дойду биллэр тыйаатырдарыгар испэктээкиллэргэ сүрүн оруолларга оонньуур. Ырыатынан, тойугунан элбэх кэнсиэртэргэ уонна фестивалларга кыттар. Оҕолоор, онтон эһиги ханнык артыыстары билэҕит?
Маша Николаева.
Михаил Апроосимов
БиҺиги убайбыт Саха тыйаатырын уонна киинэ артыыҺа Михаил Апроосимов Моорук нэҺилиэгэр Суола бөҺүөлэгэр төрөөбүтэ. Ийэтэ Попова Акулина Егоровна, аҕата Апросимов Михаил Ильич. Улахан убайа Павел Михайлович Аҕа дойду сэриитигэр баран Смоленскай уобаласка Мичурино дэриэбинэҕэ сэриилэҺэ сылдьан сураҕа суох сүппүтэ. Онно братскай могилаҕа көмүллэ сытар. Михаил Моорук аҕыс кылаастаах оскуолатын, онтон Табаҕа орто оскуолатын 1969 сыллаахха ситиҺиилээхтик бүтэрэн, ол сыл Москва куоракка Щепкин аатынан театральнай училищаҕа артыыс үөрэҕэр туттарсан үөрэнэ барбыта. 1974 сыллаахха бүтэрэн Ньурба көҺө сылдьар судаарыстыбаннай драмтеатрыгар үлэҕэ ананан, 25 сыл тухары үлэлээбитэ. Аан бастаан Салынскай Барабаанньыт кыыҺыгар Саша оруолугар уулусса оҕотун оонньообута. Ньурба тыйаатырыгар сэттэ уонча араас оруоллары толорбута.
Онтон 1999 сыллаахха Саха академическай драмтеатрыгар киирэн, күн бүгүнүгэр диэри үлэлии сылдьар. 40-тан тахса араас оруоллары оонньоото. Айтматов «Хаарыан хампа күөх кытылым» Алҕаан, Буляков «НьургуҺун иккистээн тыллыннар» Абдулла, Софронов «Олох оонньуута» Дьэкиим, Харысхал «Кэт Марсден» Түүлээхэп – бу бары сүрүн оруоллар. 12 киинэҕэ уҺулунна: «Белый шаман» киинэҕэ – ойууну, немецко-франко-болгарскай «Нанук» диэн киинэҕэ – Нанугу оонньообута. Берлиҥҥэ кыҺыл көбүөрүнэн хаампыта. Бу киинэ 6 араас кинофестивалларга бириис ылаттаабыта. Михаил Михайлович олус талааннаах артыыс уонна суруйааччы. Убайбынан киэн туттабын!
Сандал Софронов
Иоаким Избеков-Уустаах Избеков
Оҕолоор, бүгүн мин эһиэхэ Иоаким Избеков-Уустаах Избеков туһунан кэпсиэхпин баҕарабын. Иоаким Дмитриевич Саха АССР үтүөлээх артыыһа, драматург, хореограф, мас ууһа. Быйыл олунньу 3 кунугэр төрөөбүтэ 110 сылын туолбута. Кини 1909 c. Мэҥэ Хаҥалас улууһугар кыаммат-түгэммэт дьадьаны дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Дьокуускайга оччолорго фабрика, собуот үлэтигэр бэлэмниир үөрэххэ киирэр. Ыччат испэктээк оонньууллар эбит. Онно кыттар. Эһиилигэр Саха тыйаатырыгар тиийэн, сэргии көрөннөр, артыыс буолан хаалар. Сахалартан бастакынан артыыс идэтийбит үөрэгэр 1932 сыллаахха Москубаҕа А.В. Луначарскай аатынан театральнай студияҕа (ГИТИС) үөрэнэ киирбитэ, 1936 сыллаахха дойдутугар эргиллэн кэлэн айар үлэтин са±алаабыта. 1936-1970 сс. П.А. Ойуунускай аатынан Саха судаарыстыбаннай музыкальнай драматическай тыйаатырын артыыһа. Элбэх үҥкүүнү туруорбута биллэр: «Чараҥҥа», «Табалар», «Хотугу силлиэ», «Удаҕаннар үҥкүүлэрэ» о.д.а. бу үҥкүүлэри билигин киэ²ник биллэр «Кыталык» үҥкүү ансаамбыла толорор, салайааччы Василий Винокуров. Кини оҕолорго анаан суруйбут пьесата: «Оотуй уонна Тоотуй», «Иирбит Ньукуус». Иоаким биир улахан өҥөтө — күн бүгүн туттулла сылдьар «иирэр дьаҕаан», «дьөллөккөй күпсүүр», «табык» курдук үстүрүмүөннэри, өбүгэлэрин кэпсээннэригэр олоҕуран, чөллөрүгэр түһэрбит, кинилэргэ иккис олоҕу биэрбит уус буолар. Иоким Дмитриевич худуоһунньук быһыытынан эмиэ биллэрэ. Төрөөбүт дойдута кэрэтин, саха норуотун абыычайын уруһуйдуура. Холобур, кини үлэлэриттэн “Шаман”, “Из прошлого” Саха Өрөспүүбүлүкэтин М.Ф.Габышев аатынан ойуулуур- дьүһүннүүр искусство түмэлигэр харалла сыталлар. Иоаким Избеков биһиги аймахпыт буолар. Кэргэнэ – Мария Платоновна, кыыһа Альбина Избекова – биллиилээх суруналыыс.
Саян Протопопов.
Наталья Степанова
Мин бүгүн эһиэхэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыскатв Наталья Ивановна Степанова туһунан кэпсиэхпин баҕарабын!
Наталья Ивановна 1950 сыллаахха от ыйын 4 күнүгэр Дьокуускайга төрөөбүтэ. 1974 сыллаахха Щепкин аатынан Үрдүкү Москватааҕы театральнай училище саха студиятын тыйаатыр уонна киинэ артыыhын идэтигэр үөрэнэн бүтэрбит. 1974-75 сыллаахха Ньурба норуодунай тыйаатырын, 1975 сылтан Платон Алексеевич Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатырын артыыhа. Сүрүн оруоллара: Иван Гоголев «Иннэ уутэ» испэктээкилигэр – Аксинья, Николай Гоголь «Женитьбатыгар» — Арина Пантелеймоновна, Иван Гоголев «Наара суо5ар» – Байбарылаах Балбаара, Николай Неустроев “Куһаҕан тыын” испэктээкилигэр – Алааппыйа, Суорун Омоллоон “Күкүр ууһугар” – Сыкына, Тимофей Сметанин «Лоокуут уонна Ньургуhун» испэктээкилигэр – Далбардаах.
Кини киинэҕэ эмиэ элбэх оруолга оонньообут. Холобур, режиссер Семен Ермолаев «Компот» киинэтигэр – Ийэ оруолун толорбута. Оҕолоор, тыйаатырга элбэхтик сылдьыҥ, үүнүҥ-сайдыҥ!
Барашков Рома.
«Арыллыы» суруналыыстыка куруһуогун үөрэнээччилэрэ, Дьокуускай
Хаартыскалары тыйаатыр аан ситимиттэн туһанныбыт.