https://www.traditionrolex.com/1

Маколи эппитин курдук «Предмет красноречия не истина, а убеждение» ол эбэтэр дебат уратыта диэн судьуйаларга тылгын тиэрдэн, тутуһар көрүүгүн ылыннарыы буолар. Оонньуу хонуута, ол эбэтэр “дебат” оруолларынан хайа эмэ тиэмэҕэ санааны көмүскүүр, ылыннарар күрэс буолар. Бу өй уонна саҥарар дьоҕур сайдар оонньуутугар тутаах өйдөбүллэр, быраабылалар, ханнык ньымалар баалларын туһунан сүрүн сүрүннэригэр тохтоон кэпсиэхпит. Бу ураты сатабылы, инники быһаарбыппыт курдук, ким баҕарар баһылыыр кыахтаах. Дьокутаат да буолбатар, устар ууну сомоҕолуур тыллаах киһи ханнык баҕарар идэҕэ эбэтэр эйгэҕэ ситиһиилээх буолар. Ол эбэтэр тыллаах буоламмыт өйдөһөбүт, өйөһөбүт.  

Дебаты тэрийээччилэргэ. Хайдах тиэмэлэр баар буолуохтаахтарый?  

  • Научнай – ханнык эмэ историческай эбэтэр научнай чахчы туһунан.  
  • Сыанабыл таһаарар – ким эмэ туох эмэ дьайыытыгар сыанабыл. 
  • Сокуону бырайыактыыр тиэмэ – ханнык эмэ хамсааһыны ырытыы, саҥа  бырайыагы оҥоруу.  

Кейс – ханнык эмэ кыһалҕаны быһаарыыга эн хамаандаҥ тутуһар көрүүтэ.  Тутула маннык буолар:  

  • Туох кыһалҕа көрүллэрэ.  
  • Онуоха эн көрүүгэр сөп түбэһэр чахчылары этии.  
  • Сокуону бырайыактааһын эбэтэр бэйэҥ этиигин киллэрии.  

Дьон иннигэр олохсуйбут көрүүнү утараргар маннык ньымалары туттуоххун сөп эбит: 

  1. Холобур, эн утарсааччыҥ 10 ыал олоҕун үөрэтэн көрөн баран, кинилэр олохторо сатамматаҕын бэлиэтиир буоллаҕына, бу холобур ыстатыыстыка көрдөрүүтүгэр сөп түбэспэтин бэлиэтиэххэ сөп.  
  1. Өс хоһооннорун туттууга өс хоһоонунан хоруйдааһын. Холобур, эрдэ турбут чыычаах тумсун соттор, хойут турбут хараҕын хастар – тиэтэйбит сыарҕа сыыр анныгар хаалар, тиэтэйбэтэх сыарҕа сыыр үрдүгэр тахсар.  
  1. Улуу дьон этиитин тутуннаҕына, атын быһыыга-майгыга этиллибитин ыйыахха сөп.   
  1. Уопсастыба санаатын үөрэтэр ыйытык түмүгүн холобурдааһыҥҥа, эксперт чинчийиитин көрөр тоҕоостооҕун туһунан этиэххэ сөп.  

Барытын утаран иһэр сыыһа, ардыгар сөбүлэһэн эбэтэр сорох этиилэргэ хоруйдаамыахха сөп. Утарсар киһиҥ эбэтэр хамаандаҥ санааларын кэбэҕэс өрүттэрин талан хоруйдуур ордук. Эргитэн аҕала-аҕала биири хаспакка, аа-дьуо салгыы атын санааҕа көһөн иһиэхтээх эбиккин. Бенедикт Спиноза эппитин курдук: “Кто много доказывает, тот ничего не доказывает». Саҥара турдаххына, саалаттан ким эрэ хаһыытаан симитиннэрэ сатыыр буоллаҕына куруубайдаабакка, ол эрээри дьон кинини бэйэтин күлэллэрин курдук хоруйдуохха наада. Холобур, Дуглас өссө сенатор буола илигинэ, биир мунньахха утарсааччытыгар маннык диэбит: «Как этот человек может стать сенатором: у него же был кабачок, где он приторговывал виски!». Онуоха Линкольн маннык хоруйдаабыт: «Да, когда-то давно я стоял за стойкой, а вот мистер Дуглас так до сих пор и не покинул свой пост у стойки!» (1, с. 139). Утарсар киһиҥ хараҕын тобулу көрөр ордук. Хараҕы сүүрэлэтэр, дьон сирэйин утары көрбөт буоллахха, этэр тылыҥ суолтата сыппыыр.  

Кыратык тохтуу түһүөххэ сөп. Тугу этиэхтээххитин умнан кэбистэххитинэ, биир этии бүтүүтүн саҥа этии саҕаланыыта гыныҥ. Холобур, оҕону өбүгэ үгэһигэр иитии – олус суолталаах. Суолтата – оҕо инникибит, сайдар кэскилбит буолар. Кэскиллээх омук тыыннаах.Улахан саҥаны этиэххит суоҕа, ол гынан баран эрдэ этиэх буолбуккутун санатыаҕа.  

Киирсии кэмигэр холкутук саҥара үөрэнэргэ манныгы сүбэлиибит: 

  • Билбэккитин көрдөрүмэҥ: “Мин бу маны үөрэппэтэҕим”, “билбэппин”, “эскперт буолбатахпын эрээри”… 
  • Наһаа күүркэтимэҥ. Судуругутук, бэйэҕит куруук хайдах саҥараргытынан саҥарыҥ. 
  • Видеоҕа уһулан баран хайдах сирэйдээх-харахтаах, туттан-хаптан саҥарбыккытын көрүҥ. Ардыгар олус үчүгэй санаа этиллибитэ сэргэхтик туттан-хаптан саҥарбатах буоллаххытына, суолтата сүтэн хаалбыт буолуон сөп. Биир кэм турумаҥ, ардыгар хааман эҥин ылыҥ, илиистэн көр да көр буолумаҥ. 
  •  Ордук суолталаах тылларга куоласкыт кылын (интонацияҕытын) уларытыҥ. Бытаардан, улаханнык саҥарыахха эбэтэр сибигинэйэн кэриэтэ куолаһы намыратан кэбиһиэххэ сөп. Онтон атын тыллары түргэнник этэн, кутан-симэн  элэгэлдьиттэххэ сэргэхтик ылыналлар.  
  • Артыыс маастарыстыбатыгар идэтийбит уһуйааччы, Америка элбэх араатарын дьарыктаабыт Рон Арден тохтоон ылыы туһатын туһунан  бэлиэтээбитэ. 
  •  Уһуннук киирии тыллаабакка тута тугу этиэхтээххититтэн саҕалааҥ.  
  • Ханнык эмэ устуоруйаны кэпсииртэн эбэтэр буолбут сир миэстэтин этэн киирии тыл оҥоруохха сөп: Күһүн. Хараҥа. Уулуссаҕа ким да суох.   
  • Улуу киһи этиититтэн эбэтэр хоһоону ааҕыыттан саҕалааҥ. 
  •  Наһаа уһуннук эбэтэр аһара түргэнник түмүктээмэҥ.  
  •  Apple Стив Джобс Стэнфорд выпускниктарыгар туһаайан эппит этиитэ: «Иногда жизнь бьет вас по башке кирпичом. Не теряйте веры. Я убежден: единственное, что помогло мне продолжать, было то, что я любил свое дело. Вам надо найти то, что вы любите. И это так же верно для работы, как и для отношений. Ваша работа заполнит большую часть жизни и единственный способ быть полностью довольным — делать то, что, по-вашему, является великим делом. И единственный способ делать великие дела — любить то, что вы делаете. Если вы еще не нашли своего дела, ищите. Не останавливайтесь. Как это бывает со всеми сердечными делами, вы узнаете, когда найдете. И как любые хорошие отношения, они становятся лучше и лучше с годами. Поэтому ищите, пока не найдете. Не останавливайтесь. Ваше время ограничено, поэтому не тратьте его на то, чтобы жить чьей-то чужой жизнью. Не попадайте в ловушку догмы, которая говорит жить мыслями других людей. Не позволяйте шуму чужих мнений перебить ваш внутренний голос. И самое важное, имейте храбрость следовать своему сердцу и интуиции. Они каким-то образом уже знают, кем вы хотите стать на самом деле. Все остальное вторично». 

Дебакка ким туох оруоллаах буолара 

Үчүгэй кэпсэтии тахсарын курдук ким хайдах кыттыахтааҕын эрдэттэн быһаарсыҥ. Көрүллэр боппуруос суолтатын чопчулааҥ, тоҕо быһаарыллыахтааҕын, туох тоҕоостооҕун илдьиритиһиҥ. 

Хас биирдии оонньууну судьуйалар сыаналыыллар. Ахсааннара тэҥэ суох буолуохтаах. Бэрэссэдээтэллэрэ “Палата Спикэрэ” диэн ааттанар. Оонньууну салайан ыытар, бырачыастары көрөр, сыанаҕа кыттааччылары ыҥырар “регламент” быһыытынан бириэмэлэрэ бүттэҕинэ, төттөрү олордор. Бириэмэ көрөөччү “таймпикер” дэнэр. Түмүккэ хас биирдии судьуйа санаатын этиммитин кэннэ, ханнык хамаанда кыайбытын куоластаан быһаараллар. Таймпикер эрдэттэн илиистээх туран хас мүнүүтэ хаалбытын көрдөрөр. Бириэмэ бүттэ да биллэрэр. Бэриллибит бириэммэттэн 30 сөк. лимиити аһардаҕына, хас мүнүүтэ аһара эбэтэр ситэ саҥарбатаҕын судьуйаларга этэр. “Премьер-министр” хамаанда салайааччыта буолар, эҕэрдэни уонна түмүк тылы, «Бырабыыталыстыба» резолюциятын 7 мүнүүтэ этэр. Оппоненнар ыйытыыларыгар хоруйдуур (2-6 мүн.),  

“Оппозиция лиидэрэ”  эмиэ эҕэрдэни уонна түмүк тылы 8 (5) мүн. этэр, бэйэтин көрүүлэрин киллэрэр, сөбүлэһэр эбэтэр утарар, ыйытыыларыгар хоруйдуур (2-6 мүн.), бэйэтин бырайыагын киллэриэн сөп, ол киллэрдэҕинэ, тэҥниир, тугунан ордуктааҕын этэр. “Бырабыыталыстыба” уонна “Оппозиция” чилиэнэ – Бырабыыталыстыба сокуонун бырайыагын сиһилии билиһиннэрэр (8 мүн.), утарсыыларга хоруйдуур (2-7 мүн.), утарсар хамаанда бырайыак киллэрбит буоллаҕына, ол итэҕэс-быһаҕас өттүн этэр-тыынар, чахчылары булан бэйэтин хамаандатын көрүүтүн бигэргэтэр. Саалаттан этии (1-2 мүн.) – хамаандалары өйөөн биирдии киһи тыл этэрэ көҥүллэнэр. Түмүккэ икки хамаанда лиидэрдэрэ ханнык боппуруостар көрүллүбүттэрин, кинилэр көрүүлэрэ туох уратылаахтарын, бэйэтин санаатын саҥа холобурдары аҕалан быһаарар, тоҕо кинилэр кыайыахтаахтарын туһунан түмүк оҥорор. 

Ангелина Кузьмина, тыл билимин хандьыдаата.