Айыы ойуунун туһунан
Саха үһүйээннэригэр, номохторугар хаалбытынан уонна чинчийээччилэр суруйалларынан сахаҕа Айыы ойууна диэн баара. Кинини саха итэҕэлин илдьэ сылдьааччы уонна тарҕатааччы быһыытынан…
Атыыһыт хасааһа
«Норуот тылынан уус-уран айымньытын үйэтитии» фольклору хомуйууга өрөспүүбүлүкэтээҕи аахсыйабытыгар уонна күрэспитигэр киирбит үлэлэрбититтэн таһаарабыт. Маннык айымньылары научнай сыалга-сорукка кэпсээччи хайдах…
Быйаҥнаах Быйаа үһүйээн кистэлэҥэ
Ренессанскай таһымнаах, саха норуотун уһулуччулаах учуонайа Г. В. Ксенофонтов 1921-25 сс. Дьокуускайтан саҕалаан Арҕаа Хаҥаласка, Бүлүү уокуругар Аллараа Тунгускаҕа, Красноярскай…
Былыргы аһастаахтар
Өрөбөлүүссүйэ иннинээҕи чинчийээччилэр саханы аһас омук диэн суруйаллара дэмнээн этии буолбатах. Оччотооҕу өбүгэлэрбит барахсаттар кыһынын тыйыс тымныы, сайынын итии-куйаас айылҕалаах…
Г.М. Василевич үлэлэригэр оҕоҕо сыһыаннаах чинчийиилэр
Глафира Макарьевна Василевич кулун тутар 15 күнүгэр 1895 сыллаахха, Минскай губернияҕа (атын чахчыларынан – Петербурга) төрөөбүтэ. Төрөппүттэрэ боростуой, ол гынан…
Дурба батас
Дурба батас диэн олоҥхоҕо хоһуллар боотур аарыма улахан батаһын этэллэр. Итинник кээмэйдээх батастар олоххо эмиэ көстөллөр эбит гынан баран, Ньурба…
Дьикти ураһа
Ураһа – саха маанылаах сайыҥҥы дьиэтэ. Кини олус уустук оҥоһуулаах, ылбычча киһи туттубат этэ былыр даҕаны. Ураһа хас да көрүҥүн…
Ийэ Өй ытык аналынан
Ытык Бахсы, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, норуот маастара, Духуобунас Академиятын академига Борис Федорович Неустроев-Мандар Уус саха мындыр өйүн-санаатын чинчийдэ, баай…
Итэҕэл, сиэр-туом сэргэлэрэ
Итэҕэл сэргэлэрин эгэлгэтэ элбэх. Сиэргэ-туомҥа, үксүгэр ойуун ыйыытынан оҥороллоро. Итэҕэл сэргэлэрин түөрт бөлөххө араарыахха сөп: толук биэрии сэргэлэрэ, тардыы сэргэлэрэ,…
Итэҕэл туһунан
Устуоруйа билимин кандидаата, этнограф Наталья Ксенофонтовна Данилованы кытта дьиэҕэ-уокка туттуллар сиэр-туом туһунан кэпсэттибит. Иннинэн сирэйдээх, хаптаҕай кулгаахтаах, икки атахтаах көрбөтө-билбэтэ…
Кийиит сэргэтин оҥоһуутун уонна суолтатын туһунан
Саха барҕа баайын биир сотуллубат сорҕотунан, култууратын бэлиэтинэн сэргэ буолар. Кини элбэх көрүҥнээх. Чинчийээччилэр суруйууларыгар тирэҕирэн сэргэни сүрүннээн маннык көрүҥнэргэ…
Кыргыс үйэтин боотура Тараҕай Болтоҥо
Тараҕай Болтоҥо номоххо да, сурукка да элбэхтик киирбит киһи. Номохторго, үһүйээннэргэ сүр тыйыс, суостаах-суодаллаах киһинэн кэпсэнэр. Нуучча суругар кини “Балтуга…
Кэрэ сипсиэрэ
«КЭРЭНИ КӨРБYТ (НЕ ХОРОНИТЕ МЕНЯ БЕЗ ИВАНА)» Москубаҕа буолбут «Зимний» киинэ бэстибээлигэр сүрүн бирииһи ылла. Бу киинэ режиссера Любовь Борисова,…
Манчаары туһунан ыччакка
Ханнык баҕарар киhи бэйэтин дойдутун, норуотун туhунан билэрэ, үйэтитэ сатыыра – бу кини төрөөбүт дойдутугар ытык иэhэ. Мин сайын аайы…
Норуот генетика хараҕынан
Саха сиригэр дьон-сэргэ түҥбылыргыттан олорбута биллэр. Ол курдук үөһээҥҥи палеолит саҕанааҕы, 30 тыһ. сыл анараа өттүнээҕи, дьон тохтоон, олохсуйан ааспыт…
Ньурбаҕа көстүбүт түөрт аттаах көмүү
Сахаҕа өлбүт киһини аты кытары көмүү түҥ былыргыттан кэлбит үгэспит буолар. Чинчийээччилэр бу үгэһи былыргы түүр култууратын кытта ситимнииллэр. Сахаларга…
Обургу оҕоҕо алгыһы иҥэрии
Оҕо сыыйа улаатар, сайдар. Обургу саастаах оҕоҕо үс кэрдиис кэм киирэр: 7-9 саас “Айылҕа оҕото”. Бу сааска оҕо киэлитин кэҥэтиигэ…
Ойуунускай чаһыта кэриэс мал
Ол кэм туоһута П.А. Ойуунускай 1893 сыл сэтинньи 11 күнүгэр Боотур Уус улууһугар Чөркөөх сэлиэнньэтигэр дьадаҥы дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүт. 14 саастааҕар оскуолаҕа киирбит. Ону бүтэрэн баран Дьокуускайга көспүт, учуутал семинариятыгар үөрэммит.…
Остуоруйаны чинчийииттэн
Саха кырдьаҕас омук. Норуот тылынан уус-уран айымньыта ону туоһулуур. Остуоруйаны үөрэтии туһунан филологическай наука кандидата, Гуманитарнай чинчийии уонна Хотугу аҕыйах…
Оҕону иитиигэ алгыс суолтата
Чехордуна Екатерина Петровна, этнопедагог Кыра оҕону алгыска сыһыарыы Омук үтүө үгэһин тилиннэрэр соруктаах билиҥҥи кэмҥэ үөрэх-иитии систиэмэтигэр олоҥхо педагогиката диэн…
Оҕо төрүүрүгэр
Устуоруйа билимин хандьыдаата, этнограф Наталья Ксенофонтовна Данилованы кытта оҕо төрөөтөҕүнэ оҥоһуллар сиэр-туом туһунан кэпсэттибит. Оҕо кутун биэрэр Айыыһыт Хотун бастакы…
Салама уонна дэлбиргэ.
Салама — саха сиэрин-туомун ситэрэргэ мэлдьи туттуллар сиэл, таҥас кырадаһына кыбытыылаах ситии быа. Хара уонна маҥан сиэлинэн хатыйа тутан хаталлар.…
Саха балаҕана: тутуутугар уонна ис барааныгар итэҕэл көстүүтэ
Саха омук төрүт дьиэтэ – балаҕан. Биһиги өбүгэлэрбит балаҕаҥҥа кыстаан, сайылаан, киһи буолан кэллэхтэрэ. Ол тухары балаҕан тутуутугар улахан уларыйыы…
Саха дьахтарын былыргы симэҕэ
Борис Борисович Борисов, Ньурба түмэлин үлэһитэ Былыргы саха дьахтарын таҥаһыгар, омуннаан эттэххэ, чуоччаҕыттан саҕалаан этэрбэһин тумсугар тиийэ симэх-киэргэл буолара. Уос…
Саха кымыһа
Саха былыр-былыргыттан бастыҥ мааны аһа кымыс буолар. Айыы аһа. Үрүҥ тунах диэн харыстаан ааттыыллар. Кымыска ытыктабыллаах сыһыан түүр омуктарыгар барыларыгар…
Саха олоҕу көрүүтэ – ураһаҕа
Моҕол ураһа кэтитэ (диаметр) 9 миэтэрэ, үрдүгэ 12 миэтэрэ буолуохтаах. Иһигэр 2 м 15 см усталаах, 1 м 15 см…
Саха сирин устуоруйата
“Саха сирин историята” диэн үс туомнаах бөдөҥ чинчийии тахсарын бары долгуйа күүтэбит. Бу кинигэҕэ туох киирбитин уонна Саха сиригэр олохтоох…
Саха таҥаһын, симэҕин былыргыта
Саха түҥ былыргыттан таҥаһа-саба, киэргэлэ ураты сиэдэрэй эбит. Соҕотох төгүрүк илбиргэстээх ытарҕа түҥбылыргыттан баара биллэр. Ол курдук маннык ытарҕа Ольхон…
Саха тыйаатырын туһунан
П.А. Ойуунскай аатынан саха тыйаатыра киэҥник биллэр ааттаах-суоллаах, улахан тыйаатыр буолар. Биһиги Дьокуускайдааҕы «Арыллыыы» куруһуок иитиллээччилэрэ Сахабыт сирин тыйаатырын артыыстарын…
Саха устуоруйата – дьиэлэргэ
Саха түүр омуктарыттан биир маҥнайгынан арахсан туспа барбыт дьикти устуоруйалаах омук. Тымныы Саха сиригэр кэлэн хайдах тыыннаах хаалан, ханнык омуктары…
Саха хойукку таҥаһа
Саха бу тыйыс айылҕалаах дойдуга тэнийэн-ууһаан олороругар таҥаһа-саба улахан суолталааҕа. Уһун кыһыны саха ыала сүүстэн тахса сыарҕа маһынан туоруура. Онуоха…
Сахаларга балыктааһын сиэрэ-туома
Саха олоҕор-дьаһаҕар балыктааһын улахан суолталааҕа. Олорор күөллэрин аһатар-сиэтэр, тыыннарын өллөйдүүр аналлааҕын иһин улаханнык ытыктыыллара. Уу иччитин Күөх Боллох, Эрилик Тойон,…
Сиэллээхтэр өбүгэлэрэ
Олоҥхо тылларынан эттэххэ. Былыргы олохпут быралыйар мындаатыгар, урукку олохпут улаҕаа өттүгэр Дьохсоҕон уолтан Ээкэ диэн бэйэтин кыанар,бэрт күүстээх киһи олорон…
Солторой – Амыһаах улуу ойууна
Солторой – Бүлүү улууһун Үгүлээт нэһилиэгин Быччардаан диэн сиригэр төрөөбүт улуу ойуун. Солторойдор биир-икки ынахтаах, балыгынан олорор ыал эбит. Кинилэр…
Сыалдьа, кыабака
Кыабака – киһи кииниттэн ахтатыгар диэри өттө (часть тела ниже пупка). Киһи кыабакатын сыалдьа саба бүөлүүр. Сыалдьа (сыалыйа) – эр…
СЭҺЭН БОЛО ДЬЫЛҔАТА – ТААЙЫЛЛЫБАТАХ ТААБЫРЫН
Саха былыргы номохторун, сэһэннэрин хомуйааччы, үөрэтээччи, этнограф, археолог, биһиги биир биллиилээх, ытыктанар киһибит – Дмитрий Иванович Дьячковскай – Сэһэн Боло…
Сэһэн Боло төрөөбүтэ 115 сылынан!
Сэһэн Иванович Боло (Дьячковскай Дмитрий Иванович) [08(20).11.1905, Боотуруускай (Чурапчы) улууһун I Бологур (Одьулуун) нэһилиэгэ – 15.07.1948, Дьокуускай к.] – саха…
Сүллүкүүн уонна шуликун
Урукку саха Таҥха кэмигэр ойбонтон сүллүкүүттэр тахсаллар диэн итэҕэйэрэ. Сүллүүкүн диэн ким эбитий, хантан-туохтан ситимнээҕий уонна хайдах көрүҥнээҕий? Бастатан туран…
Тэлгэһэ уонна ыһыах сэргэлэрин көрүҥнэрэ, суолталара.
Саха төрүт култууратын биир солбуллубат бэлиэтинэн сэргэ буолар. Саха сэргэтин туһунан үгүс чинчийэр үлэни ыыппыт этнограф В.Ф.Яковлев сэргэ үс көрүҥүн…
Түмэл сэдэх маллара
Саха былыргы малын-салын туһунан кэпсээммитин салгыыбыт. Бу сырыыга П.Х. Староватов аатынан Бүлүүтээҕи кыраайы үөрэтэр түмэл дириэктэрэ Т.Н.Афанасьеваны кытта түмэлгэ баар сэдэх эспэнээттэрин туһунан…
Уол оҕо кутун иҥэринэр булт тэрилэ
Саха дьоно былыр-былыргыттан бултаан аһаан, таҥнан кэлбиттэрэ. Бултуур тэриллэрин бэйэлэрэ мындырдаан оҥостоллоро. Олортон биирдэстэрэ киэҥник тарҕаммыт бултуур тэрил айа буолар…
Уол оҕону олоҥхолуурга уһуйуу
Өбүгэм үгэһэ үрдүгүн, өйдөөҕүн, кэрэтин, дириҥин, төһөлөөх миэхэ күүс биэрэрин мин өрүү сөрү диэн сөҕөбүн. Сэмэн Данилов. Олоҥхону оскуола оҕотугар…
Ураты мал кэпсээнэ
Экспонааттар устуоруйаҕа суолталарын туһунан билиһиннэрээри К.Д.Уткин аатынан Ньурбатааҕы Норуоттар доҕордоһуулара түмэл научнай-чинчийэр салаатын салайааччытыттан Б.Б.Борисовтан кэпсииригэр көрдөстүбүт: – Ньурба түмэлигэр…
Уруу сиэрэ-туома
«Норуот тылынан уус-уран айымньытын үйэтитии» фольклору хомуйууга өрөспүүбүлүкэтээҕи аахсыйабытыгар уонна күрэспитигэр киирбит үлэлэрбититтэн таһаарабыт. Маннык айымньылары научнай сыалга-сорукка кэпсээччи хайдах…
«Халдьаайы» этнобалет турда
С.А. Зверев аатынан үҥкүү национальнай тыйаатырыгар «Халдьаайы» этнобалет турда. Либретто ааптара — Костас Марсан, туруорааччы-хореограф – Долаана Федотова, худуоһунньук-туруорааччы –…
Хараҥаттан сырдыкка кынаттаабыта
Прогимназия ыччата бэрт эргэ уонна кыараҕас уезднай учуулусса дьиэтигэр үөрэнэллэрэ. Дириҥ хайысхалаах үөрэхтээһини биэрэр эр дьон классическай прогимназиятын тутуу тыын…
Харбалаах нэһилиэгин фольклора
«Норуот тылынан уус-уран айымньытын үйэтитии» фольклору хомуйууга өрөспүүбүлүкэтээҕи аахсыйабытыгар уонна күрэспитигэр киирбит үлэлэрбититтэн таһаарабыт. Маннык айымньылары научнай сыалга-сорукка кэпсээччи хайдах…
Харысхал көрүҥнэрин чинчийэн үөрэтии
Сергеева Кира,Дьокуускй 31 №-дээх оскуолатын γѳрэнээччитэ,Заморщикова Варвара Васильевна, алын кылаас учуутала. Билиҥҥи кэмҥэ дьон сахалыы харысхалы туһанара олус элбээн эрэр.…
Хомуһуннара хойукка диэри…
Бииргэ үөрэммит кыыһым хоһоонньут Иванова Уля кэпсээбитэ. Бу олоххо дьиҥнээхтик буолбут түбэлтэ. Уляҕа күтүөтэ оҕонньор Афанасьев Семен Семенович кырдьан олорон…
Ытык дабатыы
″Ытык дабатыы″ диэн этиини киһи син ханна эмэ истэн ааһар. Саха итэҕэлин сиэрин-туомун, култууратын биир кэрэхсэбиллээх көстүүтэ буолар. Иван Гоголев-Кындыл…
ЫҺЫАХ АЛГЫҺА: ҮГЭС УОННА СИТИМ
Ыһыах алгыһын туһунан бастакы сиһилии суруйуулары 1737 уонна 1740-с сыллардаахха Иккис Камчаткатааҕы эспэдииссийэ чинчийээччилэрэ И. Гмелин, Г. Миллер, И. Яхонтов…
Эр киһи харысхала
Эр киһи, саха өйдөбүлүгэр, дьиэ кэргэн суон дурдата, халыҥ хаххата, тулхадыйбат тулааһына буолар. Онон итинник санаанан салайтаран ыал аҕатыгар сыһыан…
Эриэн талаҕы сиэргэ-туомҥа туттуу
Саха дириҥ, түгэҕэ көстүбэт итэҕэллээх омук. Ону биһиги одоҥ-додоҥ да буоллар, хаалбыт чахчылартан билэбит. Холобур, биһиги өбүгэлэрбит талаҕы эриэн гына…
Этнохореограф, учуонай Мария Яковлевна Жорницкая
С.А. Зверев аатынан үҥкүү тыйаатыра саха АССР үтүөлээх артыыһа, балерина, этнохореограф, устуоруйа билимин кандидата Мария Яковлевна Жорницкая төрөөбүтэ 100 сылын…
Үһүйээн «Тостуукаан»
«Норуот тылынан уус-уран айымньытын үйэтитии» фольклору хомуйууга өрөспүүбүлүкэтээҕи аахсыйабытыгар уонна күрэспитигэр киирбит үлэлэрбититтэн таһаарабыт. Маннык айымньылары научнай сыалга-сорукка кэпсээччи хайдах…
Өбүгэ үтүө үгэһэ – дьиэ кэргэн холобуругар
Слободчикова Тамара Егоровна,саха тылын,литературатын учуутала«Мэҥэ Хаҥалас оройуона» муниципальнай тэриллииИ.Г. Тимофеев аатынан Майа лицейэ Мин кинигэм долбууругар Россия Айымньылаах педагогикатын Академиятын…
1925-1930 сс. Саха сирин сабардамнаахтык чинчийбит экспедиция Бүлүү улуустарыгар үлэтиттэн.
Саха АССР тэриллибит маҥнайгы күннэриттэн өрөспүүбүлүкэ экономикатын уонна култууратын түргэнник өрө көтөҕүү кыһалҕата тирээбитэ. Маныаха М.К. Аммосов этиитинэн Арассыыйатааҕы билим…